Działalność brokera ubezpieczeniowego

1. Pojęcie pośrednictwa i rynku ubezpieczeniowego

Wytłumaczenie i opisanie funkcji Brokera wymaga wprowadzenia w tematykę pośrednictwa i opisu branży w jakiej funkcja Brokera się realizuje.

Pojęcie pośrednictwa kojarzy się przede wszystkim z taką sytuacją, kiedy określona osoba podejmuje się załatwienia pewnej sprawy pomiędzy innymi osobami i zamierza pogodzić je, zbliżyć do siebie czy też doprowadzić do zawarcia pomiędzy nimi pewnej transakcji handlowej. Pośrednik może się zatem w konkretnych sytuacjach jawić jako rozjemca, negocjator czy też łącznik. Pośrednictwo jest znane także prawu. Przez jego pryzmat możemy mówić, że przedmiotem pośrednictwa jest dokonywanie czynności faktycznych lub prawnych. Ogólnie rzecz biorąc, zakres dopuszczalności pośrednictwa w dokonywaniu czynności prawnych w określonym systemie prawnym zdeterminowany jest zakresem istnienia w tym systemie autonomii woli stron – z zasady bowiem każda czynność prawna, którą strona może dokonać samodzielnie, może być też dokonana za pośrednictwem innej osoby. Pośrednictwo takie może mieć charakter jednorazowy bądź stały, odpłatny bądź nieodpłatny. Jego podstawowymi formami prawnymi są umowa zlecenia i umowa agencyjna. Żyznym gruntem dla rozwoju pośrednictwa okazały się ubezpieczenia gospodarcze, szczególnie – funkcjonujące w warunkach rynkowych. Ubezpieczenie jest instytucją, której zadaniem jest zapewnienie harmonijnego rozwoju gospodarstw domowych, przedsiębiorców a idąc dalej – społeczeństwa i gospodarki narodowej. Sensem jego istnienia jest łagodzenie ujemnych skutków, jakie wiążą się z określonymi zdarzeniami losowymi, występującymi obiektywnie w otoczeniu człowieka, jak np. pożary, klęski żywiołowe, kradzieże, itd. Idea ubezpieczę opiera się na spostrzeżeniu, że podmiotów zagrożonych różnego rodzaju klęskami jest znacznie mniej niż podmiotów, które są faktycznie dotknięte taką klęską. W oparciu o to spostrzeżenie popierając je odpowiednimi obliczeniami statystycznymi można obliczyć kwotę ubezpieczenia pobieranego od podmiotów zainteresowanych ubezpieczeniem, która pozwoli zgromadzić kapitał wystarczający do wypłaty ubezpieczeń poszkodowanym. W toku rozwoju rynek ubezpieczeń stał się narzędziem, dzięki któremu człowiek może się zabezpieczyć przed praktycznie wszystkimi typami zdarzeń losowych, także tymi które dotyczą bezpośrednio jego życia i zdrowia. Podstawowym aktem prawnym regulującym obecnie ubezpieczenia gospodarcze w Polsce jest ustawa z dnia 28 lipca 1990r. o działalności ubezpieczeniowej. Określa ona ogólne warunki, zasady podejmowania i prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń majątkowych i osobowych. W świetle tejże ustawy działalność ubezpieczeniowa (bezpośrednia i reasekuracyjna) może być prowadzona wyłącznie za zezwoleniem Ministra Finansów. Udzielenie ochrony ubezpieczeniowej na podstawie w/w ustawy może nastąpić na podstawi trzech typów umów: ubezpieczenia, ubezpieczenia morskiego i reasekuracji).

Reasekuracja jest umową na mocy której jeden zakład ubezpieczeń (zwany cedentem) odstępuje całość, lub część ubezpieczeń wraz z odpowiednimi składkami innemu zakładowi ubezpieczeń (zwanemu reasekurtorem). Przy zawieraniu umów reasekuracji często stosowana jest zasada wzajemności, kiedy to zakłady ubezpieczeniowe wzajemnie wymieniają udziały w umowach ubezpieczeniowych. Stosowana jest także tzw. koasekuracja, która polega na dzieleniu ryzyka związanego z ubezpieczeniami pomiędzy wielu ubezpieczycieli.

2. Pojęcie brokera ubezpieczeniowego i reasekuracyjnego

Wydawać by się mogło, że istnienie rynku ubezpieczeniowego, charakteryzującego się wielością zakładów ubezpieczeń i zachodzącą między nimi walką konkurencyjną, jest dla potencjalnych ubezpieczonych jednoznacznie korzystne. Niewątpliwie jest w tym wiele prawdy – konkurujące między sobą zakłady ubezpieczeń oferują coraz doskonalsze „produkty”, coraz to nowe formy ubezpieczeń bądź coraz lepsze warunki ubezpieczenia dóbr tradycyjnie ubezpieczonych, wreszcie – konkurują wysokością składek. Ocena ta nie będzie tak jednoznaczna, jeżeli weźmie się pod uwagę specyfikę rynku ubezpieczeniowego, a w szczególności – charakter oferowanych usług. Przedmiotem ubezpieczenia są bowiem najcenniejsze dobra, stanowiące często podstawę egzystencji ubezpieczającego. Stąd też usługa ubezpieczeniowa, z jakiej on korzysta, powinna w jak największym stopniu zabezpieczać jego interesy. Tymczasem wielość zakładów ubezpieczeń, jakie są normalnym elementem rynku - a szczególnie rynku młodego, z jakim mamy do czynienia w Polsce – musi rodzić wątpliwości ubezpieczającego; czy w konkretnym przypadku jego dobro zostało ubezpieczone najpewniej; czy warunki ubezpieczenia nie zawierają w sobie nieznanych „pułapek”, które spowodują ograniczenie bądź utratę prawa do świadczenia ubezpieczeniowego; czy można było ubezpieczyć dane dobro lepiej; czy zakład ubezpieczeń jest stabilny finansowo i wreszcie czy można było takie samo ubezpieczenie uzyskać taniej. Niewielu ubezpieczających jest na tyle zorientowanych w zawiłościach ubezpieczeń, aby nie mieć tego typu wątpliwości.

Poza naturalnym brakiem specjalistycznej wiedzy ubezpieczeniowej, dodatkowym elementem osłabiającym pozycję ubezpieczonego jest jego zasadniczo słabsza pozycja wobec zakładu ubezpieczeń. Zakład ubezpieczeń jest bowiem z zasady silniejszą stroną kontraktu, może on zatem arbitralnie ustalać warunki ubezpieczeń i składkę, w rezultacie może on dyktować ubezpieczającemu warunki udzielanej ochrony. Oczywiste jest przy tym, że w interesie zakładu ubezpieczeń leży odmawianie lub choćby minimalizowanie roszczeń ubezpieczonych. Wszystko to powoduje, że istnieje potrzeba ochrony ubezpieczonych i wzmocnienia ich pozycji jako uczestników rynku ubezpieczeniowego.

Jedną z dróg, wedle której może następować wzmocnienie pozycji ubezpieczających na rynku ubezpieczeniowym, jest korzystanie przez nich z usług brokerów ubezpieczeniowych. Zgodnie z postanowieniem ustawy o działalności ubezpieczeniowej, działalność brokerska polega na zawieraniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia w imieniu ubezpieczającego lub na pośredniczeniu przy zawieraniu umów ubezpieczenia na rzecz ubezpieczonego. Broker jest więc niezależnym pośrednikiem, który działa w interesie swego klienta otrzymując za swoją działalność wynagrodzenie. Działalność Brokera charakteryzuje swoista dwustronność, gdyż realizując swoją funkcję nawiązuje dwa rodzaje stosunków – z zakładem ubezpieczeń oraz z ubezpieczającym.

Ustawa o działalności ubezpieczeniowej wprowadza także pojęcie brokera reasekuracyjnego, który spełnia podobne funkcje jak broker ubezpieczeniowy, tyle, że w odniesieniu do umów reasekuracji. Reasekuracja jak wiemy, jest metodą zabezpieczającą wypłacalność ubezpieczycieli i stosuje się ją w przypadkach ubezpieczania ryzyk wielkich (ubezpieczenia morskie, ekologiczne, atomowe), które ze względu na swój rozmiar mogłyby w przypadku ich realizacji wpłynąć bardzo niekorzystnie na kondycję pojedynczego zakładu ubezpieczeniowego. Tu właśnie pojawia się rola brokerów reasekuracyjnych, którzy mają pomagać zakładom ubezpieczeń w reasekurowaniu posiadanych przez nich ryzyk. Działalność ta wymaga doskonałej orientacji na światowym rynku ubezpieczeń.

3. Warunki podejmowania i prowadzenia działalności brokerskiej w świetle prawa polskiego

Analizując warunki podejmowania i prowadzenia działalności brokerskiej w świetle prawa polskiego, w pierwszym rzędzie zwrócić należy uwagę na krąg podmiotów uprawnionych do jej wykonywania. Zgodnie z przepisami działalność taką mogą wykonywać osoby fizyczne lub prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej – czyli przedsiębiorca w myśl polskiej „konstytucji”. Ustawa o działalności ubezpieczeniowej zawiera swego rodzaju zakazy konkurencji. Broker (ewentualnie osoba wchodząca w skład władz instytucji prowadzącej działalność brokerską) nie może pozostawać w stosunku pracy z zakładem ubezpieczeń, nie może być członkiem władz tego zakładu itp. Działanie takie podważałoby sens działalności brokerskiej, która wykonywana jest w interesie ubezpieczającego. Działalność brokerska może być wykonywana tylko przez osoby i instytucje posiadające odpowiednie kwalifikacje i wiedzę do skutecznych działań w interesie swoich klientów.

3.1. Zezwolenie na prowadzenie działalności brokerskiej

Organem nadzoru w zakresie działalności brokerskiej jest Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeniowego i podjęcie takiej działalności wymaga uzyskania zezwolenia od tego organu. Prowadzenie działalności brokerskiej bez zezwolenia zagrożone jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Państwo wprowadziło wymóg uzyskania zezwolenia by zapewnić prawidłowe i fachowe wykonywanie obowiązków brokerskich przez podmioty oferujące tego typu usługi, co jest konieczne ponieważ działalność taka podejmowana jest w interesie publicznym.

3.2. Warunki uzyskania zezwolenia

Zezwolenie na prowadzenie działalności brokerskiej wydawane jest na wniosek zainteresowanego. Osoba fizyczna starająca się uzyskać zezwolenie musi spełnić przede wszystkim następujące warunki:

· musi mieszkać w Polsce;

· ma pełną zdolność do czynności prawnych;

· nie była prawomocnie skazana za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu, dokumentom lub przestępstwo karno-skarbowe;

· zdała egzamin przed Komisją Egzaminacyjną dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych;

· daje rękojmię należytego prowadzenia działalności brokerskiej itd.

4. Nadzór nad działalnością brokerską

Na mocy nowelizacji ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 1995r. powołano nowy centralny organ administracji państwowej, którego zadaniem jest nadzorowanie rynku ubezpieczeniowego – Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń (PUNU). Obok ustawy o działalności ubezpieczeniowej, organizację Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń reguluje statut nadany przez Radę Ministrów oraz regulamin organizacyjny nadany przez Prezesa. PUNU podlega bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów, który powołuje i odwołuje na wniosek Ministra Finansów jego Prezesa.

Zgodnie z postanowieniami ustawy o działalności ubezpieczeniowej zadaniem nadzoru ubezpieczeniowego jest ochrona interesów osoby ubezpieczonej; ma ona być sprawowana w szczególności poprzez zapobieganie sytuacji, w której zakład ubezpieczeń nie będzie w stanie wypłacić ubezpieczonemu należnego świadczenia. Przedmiotem tego nadzoru jest działalność zakładów ubezpieczeń i pośredników ubezpieczeniowych. Do tego też sprowadzają się podstawowe zadania i kompetencje PUNU. Organ ten może przeprowadzić w każdym czasie kontrolę działalności i stanu majątkowego podmiotów prowadzących działalność brokerską. Poza wydawaniem i odmową wydania zezwolenia na wykonywanie działalności brokerskiej PUNU sprawuje nadzór nad przeprowadzaniem egzaminów brokerskich, sprawdza stan majątkowy brokerów, wszechstronnie sprawdza całą działalność zakładów ubezpieczeń (nawet treść zawieranych umów) oraz sprawdzanie. Ujmując to w inny sposób organ nadzoru sprawuje nadzór materialny i finansowy.

5. Działalność brokera

5.1. Broker zawierający umowy ubezpieczenia

Podstawową działalnością brokera ubezpieczeniowego jest zawieranie przez niego w imieniu i na rachunek ubezpieczającego umów ubezpieczenia. Wiąże się z tym upoważnienie do wprowadzania do nich zmian, przedłużania i wypowiadanie. Nie może on jednak bez dodatkowego upoważnienia uznawać, czy odraczać roszczeń, lub układać się z ubezpieczycielem. Broker poza prawem do zawierania umowy ubezpieczenia może samodzielnie podpisać się pod dokumentem stwierdzającym zawarcie tej umowy.

5.2. Broker pośredniczący

Poza działalnością brokera opisaną wcześniej, która to wymaga pełnomocnictwa ubezpieczającego broker może prowadzić działalność mającą na celu przygotowanie i doprowadzenie do zawarcia umowy ubezpieczenia, lub uczestniczenie w negocjacjach.

5.3. Broker likwidacyjny

Ten rodzaj działalności brokerskiej obserwujemy w przypadku, kiedy nastąpi wypadek ubezpieczeniowy.

6. Sposób działania brokera

Mimo, że każdy broker ma swój sposób na prowadzenie działalności możemy wyróżnić kilka działań, jakie podejmuje każdy z nich. Podstawą działania każdego brokera powinna się stać analiza potrzeb jego klienta – ubezpieczającego. Wstępem do jej przeprowadzenia musi się stać przedstawienie potrzeb przez samego ubezpieczającego, bowiem to właśnie jego przekonanie o potrzebie zaangażowania brokera jest podstawą jego działalności. Broker powinien w sposób obiektywny ocenić potrzeby swojego klienta. Przede wszystkim powinien dokonać analizy aktualnego stanu ochrony ubezpieczeniowej i porównać ją z zapotrzebowaniem danego klienta na ochronę ubezpieczeniową. Taka analiza pozwala brokerowi podjąć dalsze, odpowiednie kroki zapewniające jego klientowi najlepszą ochronę ubezpieczeniową. Kolejnym krokiem jest podjęcie w imieniu ubezpieczającego negocjacji z ubezpieczycielem. Pierwszą czynnością w tej fazie jest wystawienie przez brokera tzw. slipu – dokumentu, w którym zgłasza on wobec zakładu ubezpieczeń zapotrzebowanie na ochronę ubezpieczeniową i określa podstawowe elementy żądanej ochrony (np. rodzaj ryzyka, przedmiot ubezpieczenia). Zakład ubezpieczeń, o ile nie odmawia ubezpieczenia, dokonuje przyrzeczenia przyjęcia ryzyka do ubezpieczenia, wystawiając tzw. promesę ubezpieczeniową, co poprzedza przygotowanie polisy. Obowiązkiem brokera jest dokładne sprawdzenie treści tych dokumentów i reakcja na ewentualne niezgodności z wynegocjowanymi warunkami. Polisę podpisuje ubezpieczający, lub broker, jeśli posiada odpowiednie pełnomocnictwo. Po zawarciu polisy zadaniem brokera jest wprowadzenie odpowiedniego programu ubezpieczeniowego u klienta i nadzorowanie jego realizacji. Dotyczy to w szczególności realizacji przez ubezpieczonego wszystkich obowiązków ubezpieczających z ubezpieczenia. Zadaniem brokera jest także doradzanie ubezpieczonemu oraz stałe analizowanie jego potrzeb, w szczególności w związku ze zmianami przedmiotu ubezpieczenia. Rzecz jasna, koniecznym jest w tym zakresie ustalenie stałych zasad komunikowania się pomiędzy brokerem a jego klientem. W grę wchodzić może także szersza skala czynności. Firmy brokerskie o długoletnim doświadczeniu rynkowym i z odpowiednim przygotowaniem mogą podejmować się ponadto na rzecz swojego klienta – szczególnie gdy jest to przedsiębiorca – usług doradztwa w zakresie zarządzania ryzykiem z włączeniem ubezpieczenia jako elementu strategii działalności, usług w zakresie opracowywanie warunków ubezpieczenia ryzyk niestandardowych, szkolenia kadr ubezpieczającego zajmujących się z jego ramienia ubezpieczeniami, a także innych czynności, jak płacenia składek, pilnowanie terminów itd. W określonych sytuacjach broker może dokonywać zmian w umowie ubezpieczenia.

Istotnym momentem działalności brokera jest wystąpienie zdarzenia ubezpieczeniowego, kiedy to klient brokera doznaje straty. Broker może w tym momencie dokonać zgłoszenia i wyliczenia szkody, zabezpieczyć szkodę przed powiększaniem się, uczestniczyć w dokonywaniu oględzin, opisów, badaniu przyczyn, powinien również analizować odpowiedzialność ubezpieczyciela. Broker powinien krytycznie podchodzić do ustaleń ubezpieczyciela i reagować zawsze wtedy, gdy może dojść do naruszenia interesu ubezpieczającego. Wskazane jest prowadzenie dokumentacji w toku działań brokera, która może mieć później znaczenie dowodowe w przypadku ewentualnych sporów (z ubezpieczającym, czy z zakładem ubezpieczeń). Podstawowym dokumentem działalności brokera jest dziennik brokerski.

7. Broker jako pełnomocnik

W toku dokonywania czynności brokerskich może wyniknąć problem posiadania przez brokera pełnomocnictwa do dokonywania przez brokera czynności prawnych w imieniu jego klienta — szczególnie przy zawieraniu umów ubezpieczenia. Kodeks cywilny w art. 98 wyróżnia trzy podstawowe typy pełnomocnictw: ogólne, które może być udzielone tylko do czynności nie przekraczających zakresu zwykłego zarządu (powinno być ono pod rygorem nieważności udzielone na piśmie); pełnomocnictwo określające rodzaj czynności oraz pełnomocnictwo szczególne, dotyczące indywidualnie określonych czynności prawnych. Biorąc pod uwagę charakter działalności brokerskiej pod uwagę należy brać dwa ostatnie typy pełnomocnictw; przy czym pełnomocnictwo rodzajowe miałoby miejsce w przypadku zawarcia pomiędzy ubezpieczającym a brokerem umowy agencyjnej, pełnomocnictwo szczególne zaś — umowy zlecenia. Zawarcie przez brokera ubezpieczeniowego w granicach umocowania umowy ubezpieczenia pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla ubezpieczającego. Wskazać należy także, iż jakkolwiek Kodeks Cywilny dopuszcza możliwość dokonywania przez pełnomocnika czynności „z samym sobą” lub reprezentowania przez niego także drugiej strony czynności prawnej, sytuacja taka nie jest możliwa w przypadku działalności brokerskiej.

Kodeks cywilny co do zasady nie przewiduje dla udzielenia pełnomocnictwa zachowania szczególnej formy — ilekroć wymóg taki nie został przewidziany dla samej czynności prawnej, względem której jest pełnomocnictwo udzielane oraz ilekroć nie chodzi o pełnomocnictwo, które z mocy przepisów szczególnych powinno być udzielone w określonej formie. Żadna z tych sytuacji nie zachodzi w przypadku umów ubezpieczenia (reasekuracji). Przyjąć zatem należy dowolność formy pełnomocnictwa udzielanego brokerowi ubezpieczeniowemu. Wymogi praktyki jednak nie mogą pozostać na to obojętne. Ich uwzględnienie wymaga bowiem udzielania pełnomocnictwa w formie pisemnej. Pełnomocnictwo brokera może wynikać już z zawartej umowy zlecenia (agencyjnej), bądź z osobnego dokumentu. W literaturze zaleca się umieszczanie pełnomocnictwa w osobnym dokumencie, jako że trudno sobie wyobrazić, aby broker, chcąc się zaprezentować zakładowi ubezpieczeń jako pełnomocnik określonego klienta, czynił to za pomocą umowy zlecenia (agencji); w takich wypadkach konieczne stałoby się jej wszechstronne przestudiowanie, co byłoby zbyt uciążliwe.

Problemem godnym rozważenia wydaje się dopuszczalność ustanawiania przez brokera ubezpieczeniowego posiadającego pełnomocnictwo do reprezentowania ubezpieczającego dalszych pełnomocników (substytutów). Zgodnie z postanowieniami Kodeksu cywilnego ustanawianie dalszych pełnomocników jest dopuszczalne, ilekroć umocowanie do tego wynika z treści pełnomocnictwa, ustawy lub ze stosunku prawnego stanowiącego podstawę pełnomocnictwa. Pozycja substytutów, nie tylko ustanawianych bezpośrednio przez pełnomocnika, lecz i przez samych substytutów, nie różni się od pozycji samego pełnomocnika - działają oni zawsze bezpośrednio w imieniu mocodawcy.

8. Wynagrodzenie brokera

Problem wynagrodzenia brokera jest zagadnieniem złożonym. Nie można poprzestać na stwierdzeniu, że jedynym wynagrodzeniem brokera jest prowizja wypłacana mu z tytułu doprowadzenia do zawarcia umowy ubezpieczenia przez zakład ubezpieczeń, ponieważ w określonych sytuacjach wynagrodzenie brokera może pochodzić także od ubezpieczającego. Poza tym każda strona może wypłacać brokerowi wynagrodzenie w zależności od zadań, jakich się podjął. Wprowadzenie w tym przedmiocie „sztywnych” reguł jest niemożliwe z tych samych powodów, z jakich nie jest możliwe przesądzenie charakteru stosunku prawnego łączącego brokera z ubezpieczającym. Zależy to bowiem od konkretnych działań brokera.

Podstawowym wynagrodzeniem brokera jest prowizja brokerska (kurtaż), którą otrzymuje od ubezpieczyciela. Stanowi ona wynagrodzenie brokera zawierającego umowę ubezpieczenia w imieniu ubezpieczającego, jak też brokera faktycznie pośredniczącego w jej zawarciu. Praktyka wypłacania prowizji brokerowi przez zakład ubezpieczeń jest uzasadniana przez przyjęcie, iż jest ona ekwiwalentem prowizji, jaką uzyskałby działający w interesie zakładu ubezpieczenia agent ubezpieczeniowy za doprowadzenie do zawarcia umowy ubezpieczenia. W Polsce, ze względu na to, iż wielu brokerów ubezpieczeniowych wywodzi się spośród byłych agentów ubezpieczeniowych, przyjął się zwyczaj zawierania pomiędzy brokerami a zakładami ubezpieczeń porozumień kurtażowych w formie zbliżonej do tabel prowizyjnych obowiązujących agentów - wysokość prowizji ustała się z reguły w pewnej relacji do zapłaconej przez ubezpieczającego składki, wyjątkowo - od sumy ubezpieczenia. Nie wykształcił się jeszcze w szerszej skali zwyczaj ustalania kurtażu w drodze negocjacji ustnych, aczkolwiek — szczególnie wówczas, gdy broker i zakład ubezpieczeń nastawieni byliby na trwałą współpracę - celowym byłoby ustalanie ramowych kurtaży rocznych, przy jednoczesnym dopuszczeniu negocjacji ad hoc w przypadkach związanych ze specyfiką zgłaszanych do ubezpieczenia ryzyk. Z technicznego punktu widzenia zapłata prowizji dokonywać się może przez potrącenie odpowiedniej części składki - o ile ubezpieczający udzielił brokerowi zaliczki na poczet uregulowania składki. W innych sytuacjach, gdy ubezpieczający samodzielnie dokonuje zapłaty składki, prowizja jest wypłacana brokerowi przez sam zakład ubezpieczeń. Brokerowi może przysługiwać od zakładu ubezpieczeń wynagrodzenie także z innych tytułów niż prowizja brokerska. Dotyczy to szczególnie tych sytuacji, gdy broker podejmuje się na mocy zawartego z zakładem ubezpieczeń porozumienia dokonywania W jego zastępstwie określonych czynności, jak inkasowanie składek od ubezpieczającego, prowadzenie technicznej obsługi polis (szczególnie ich sporządzanie, dokonywanie określonych czynności likwidacyjnych. Niezwykle doniosłym zagadnieniem „antykorupcyjnym” jest kwestia zakazu przekazywania przez brokera części prowizji uzyskanej od ubezpieczyciela ubezpieczającemu.

Wynagrodzenie brokera może pochodzić także od ubezpieczającego. Dotyczy to szczególnie takich sytuacji, gdy działalność brokera nie jest związana bezpośrednio z zawieraniem umów ubezpieczenia, a dotyczy np. doradztwa, czy też innych czynności dokonywanych na rzecz ubezpieczającego, jak na przykład prowadzenie czynności likwidacyjnych. W takich sytuacjach nie ma bowiem podstawy do wypłacenia prowizji przez zakład ubezpieczeń. Wynagrodzenie od ubezpieczającego może brokerowi przysługiwać ponadto wówczas, gdy zawarł on z ubezpieczającym umowę o stałej współpracy, co wiąże się często z szerokim zakresem czynności wykonywanych przez brokera na rzecz ubezpieczającego.

Broker reasekuracyjny z kolei otrzymuje swoje wynagrodzenie nie tylko od jednej strony umowy (jak broker ubezpieczeniowy - od zakładu ubezpieczeń), lecz od obu stron reasekuracji, które wynagrodzenie przysługujące brokerowi opłacają po połowie. Taki sposób wynagradzania brokera reasekuracyjnego jest związany z tym, iż broker ten w toku swoich działań doprowadza do wzajemnej wymiany ryzyka pomiędzy zakładami ubezpieczeń.

9. Obowiązki brokera i obowiązki ubezpieczającego

9.1. Uwagi wstępne

W zależności od zadań, jakie na mocy porozumienia z ubezpieczającym przyjął na siebie broker, różnie mogą się kształtować wzajemne prawa i obowiązki stron tego porozumienia. Jak powyżej wspomniano, rodzi to implikacje w kwestii oceny stosunku prawnego zachodzącego pomiędzy stronami. Problem określenia wzajemnych praw i obowiązków brokera i ubezpieczającego nabiera szczególnego znaczenia w związku z obowiązkami, jakie wynikają dla ubezpieczającego z umowy ubezpieczenia. Obowiązki te mogą dla ubezpieczającego wynikać z Kodeksu cywilnego, czy też ogólnych warunków ubezpieczenia danego typu. Podstawowym obowiązkiem ubezpieczającego jest zapłata składki, pozostałe zaś można sklasyfikować w trzy podstawowe grupy - według tego, do jakiego okresu się odnoszą: istniejące przed zawarciem umowy ubezpieczenia, w trakcie trwania umownego stosunku ubezpieczenia oraz istniejące po nastąpieniu wypadku ubezpieczeniowego. Doniosłość tych obowiązków wynika m.in. z tego, że w przypadku zaniechania ich realizacji, ubezpieczającego mogą dotknąć określone sankcje. Powstaje zatem pytanie, które z obowiązków ubezpieczającego jako strony umowy ubezpieczenia zostają przeniesione na brokera. Leży tu bowiem problem odpowiedzialności cywilnej: ubezpieczającego - wobec zakładu ubezpieczeń z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia; brokera - wobec ubezpieczającego za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.

9.2. Sposób wykonania zobowiązania

Broker przy wykonywaniu czynności zawodowych obowiązany jest działać zgodnie z przepisami prawa i zasadami uczciwego obrotu, obowiązuje go przy tym tajemnica zawodowa. Odnośnie sposobu wykonania świadczenia przez brokera na rzecz ubezpieczającego zastosowanie znajdzie przede wszystkim ogólna reguła prawa zobowiązań, zgodnie z którą zobowiązanie powinno być wykonane zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeśli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. Ponadto wskazać należy, że ze względu na zawodowy charakter czynności brokera - obowiązuje go podwyższony miernik staranności. Broker, jako dłużnik, powinien mieć zawsze na uwadze uzasadniony interes wierzyciela. Wszelkie zachowania sprzeczne z tym interesem lub utrudniające jego realizację nie mogą być uznane za spełniające warunki prawidłowego wykonania zobowiązania przez brokera. Zobowiązanie tego typu wiąże się ponadto ze szczególnym zaufaniem. Broker jest bowiem specjalistą w swojej dziedzinie i jako osoba zawodowo wykonująca swoją profesję o wyraźnym potencjale powiernictwa i dobrej wiary, winien postępować z uwzględnieniem owej szczególnej wiedzy, umiejętności i fachowości.

Powstaje także problem dopuszczalności wykonywania czynności brokerskich także przez inne osoby niż broker. Zgodnie z regułą prawa zobowiązań, wierzyciel (ubezpieczający) może żądać osobistego świadczenia dłużnika tylko wtedy, gdy to wynika z treści czynności prawnej, z ustawy albo z właściwości świadczenia. Wydaje się, że charakter czynności brokerskich uzasadnia konieczność przyjęcia osobistego wykonania zobowiązania. Tymczasem ustawa o działalności ubezpieczeniowej stanowi, iż broker którym może być nie tylko osoba fizyczna, lecz i prawna może wykonywać czynności brokerskie „przy pomocy” innych osób (z tym, że osoby te muszą posiadać kwalifikacje wymagane dla samego brokera). Postanowienia ustawy należy zatem rozważać w kontekście prawa zobowiązań. Przyjąć należy, że broker może wykonywać swe czynności także przez osobę trzecią, działającą w imieniu lub z upoważnienia i na rzecz brokera (jako jego pełnomocnik lub podwładny). Zastrzeżenie osobistego wykonania czynności brokerskich może się jednak znaleźć w treści umowy, na mocy której ubezpieczający powierza brokerowi wykonanie odpowiednich czynności. W ramach problemów wiążących się z wykonywaniem obowiązków przez brokera umieścić należy także kwestie etyki zawodowej.

9.3. Odpowiedzialność kontraktowa

Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez brokera może stać się podstawą jego odpowiedzialności cywilnej (odpowiedzialność kontraktowa), chyba, że nastąpiło to w okolicznościach od niego niezależnych. W przypadku działalności brokerskiej podstawą oceny musi być - jak wspomniano wyżej - podwyższony miernik staranności.

9.4. Odpowiedzialność deliktowa

Znacznie rzadziej w działalności brokerskiej może wystąpić odpowiedzialność typu deliktowego. Podstawowe znaczenie przypisać należy postanowieniu prawa zobowiązań, w myśl którego ten, kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Przesłankami odpowiedzialności deliktowej są: wystąpienie szkody w znaczeniu uszczerbku majątkowego w dobrach osoby poszkodowanej; fakt, który spowodował szkodę; istnienie pomiędzy szkodą a faktem związku przyczynowego. I tu dominujące znaczenie przypisać należy zasadzie winy, gdy podstawą odpowiedzialności będą czyny własne. Broker odpowiadać może także za czyny osób trzecich, tzn. bądź takich osób, którymi się posługuje w wykonaniu zobowiązania - w tym przypadku będziemy mieli do czynienia z winą polegającą na nieprawidłowym wyborze osoby bądź takich, które są jego podwładnymi (pozostają zatem względem niego w stosunku zwierzchnictwa i podporządkowania) - w tym przypadku odpowiedzialność brokera będzie oparta na zasadzie ryzyka. Co się tyczy ostatniej z sytuacji wskazać należy, że odpowiedzialność za podwładnego będzie wyłączna wówczas, gdy jest on pracownikiem brokera w rozumieniu prawa pracy. Broker powinien być ubezpieczony z tytułu odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane z tytułu prowadzenia działalności brokerskiej.

9.5. Obowiązki ubezpieczającego

Sposób zachowania się ubezpieczającego, jako wierzyciela z tytułu zawartej z brokerem umowy, najogólniej określa zasada prawa zobowiązań, zgodnie z którą wierzyciel powinien współdziałać z dłużnikiem w wykonaniu przez niego zobowiązania tak, aby zobowiązanie to mogło być wykonane zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, ewentualnie - ustalonym zwyczajom. W ramach tego na ubezpieczającym spoczywać może szereg obowiązków, bez których realizacji działalność brokera nie może być możliwa. Powinien on przede wszystkim czynić wszystko, co jest konieczne do należytego zdefiniowania przez brokera interesu ubezpieczającego. Jest to bowiem podstawowy wyznacznik działań brokera. Na ubezpieczającym spoczywać będzie przede wszystkim obowiązek udzielania brokerowi wszelkich niezbędnych informacji, które stanowią „warsztat” pracy brokera. Można tu mówić na przykład o obowiązku informowania brokera o wszelkich okolicznościach mających wpływ na ocenę ryzyka ubezpieczeniowego, udostępnianie brokerowi korespondencji prowadzonej z zakładem ubezpieczeń, itd. Występowanie problemu związków brokera z zakładem ubezpieczeń jest wynikiem „podwójnego usytuowania” brokera jako pośrednika. Podstawowym rodzącym się tu problemem jest zakres tych porozumień. Wszelkie związki istniejące pomiędzy brokerem a zakładem ubezpieczeń rodzą pytanie o ich wpływ na lojalność brokera, pamiętać należy bowiem, iż działalności brokera jest oparta na szczególnym zaufaniu. W praktyce usług brokerskich zwyczajną rzeczą jest przyjmowanie przez brokerów od zakładów ubezpieczeń doraźnych zleceń obejmujących działania w celu zawarcia umów. Nie mogą one jednak wiązać się z upoważnieniem brokera do zawierania umów ubezpieczenia w imieniu zakładu ubezpieczeń. Zadaniem brokera jest jednak pogodzenie tego typu zleceń otrzymywanych od zakładu ubezpieczeń z rzetelnością zawodową i zasadami etyki zawodowej.