Fair Trade

Celem pracy jest omówienie idei fair trade jako środka w ograniczaniu nierówności ekonomicznej we współczesnym świecie.

Fair trade jest zorganizowanym ruch społecznym, który skupia zarówno przedsiębiorstwa zajmujące się handlem międzynarodowym, jak i organizacje pozarządowe, czy nawet konsumentów. Podstawowym celem tej inicjatywy jest niesienie pomocy w rozwoju krajom tzw. Południa. Fair trade w swych działaniach zmierza do wyeliminowania ubóstwa z krajów Południa przez zapewnienie im równych szans w handlu, a więc dostępu do bogatych rynków krajów Północy.

W celu zilustrowania potrzeby stosowania fair trade niezbędne jest odwołanie do genezy handlu światowego. Handel miał swój początek już w starożytności. W tamtym okresie kontakty handlowe charakteryzowały się nietrwałością i niewielką skalą, ze względu na brak szybkich i bezpiecznych środków transportu. W średniowieczu handel niektórymi towarami znacznie się zintensyfikował. Kontakty handlowe stały się na tyle trwałe, że doprowadziły do specjalizacji niektórych krajów w produkcji eksportowej. Kraje, które były pozbawione dostępu do informacji, nie posiadały technicznych możliwości przewozu towarów na dalsze odległości, a także charakteryzowały się niskim zaawansowaniem technologicznym, były zmuszone do lokalizowania produkcji w pobliżu surowców. Z biegiem czasu pogłębiała się asymetria rozwoju pomiędzy krajami prowadzącymi handel zagraniczny oraz tymi, które takiej możliwości nie miały.

Wynalezienie maszyny parowej, kolei czy telegrafu ułatwiło, ale i wymusiło rozszerzenie handlu międzynarodowego na nowe obszary i nowe towary. Dzięki rewolucji przemysłowej w drugiej połowie XIX w. wykształcił się system trwałych powiązań gospodarczych między krajami na całym świecie, tworząc gospodarkę światową .

W wyniku specjalizacji w produkcji wytwórcy dysponujący odpowiednią wiedzą i technologią mogli wytwarzać większe ilości towarów, a następnie sprzedawać ich nadwyżki. Regiony pobawione tych atutów znalazły się na straconej pozycji wskutek niedoskonałości handlu światowego. Obecnie światowy handel nastawiony jest przede wszystkim na maksymalizację zysków, przejawiającą się w dyskryminacji krajów biedniejszych. Firmy z krajów wysoko rozwiniętych kupują na wielką skalę produkty (kawę, herbatę, kakao, banany i in.) wytwarzane przez drobnych rolników w krajach Południa. Rolnicy ustalają cenę, której wartość pokryje koszty produkcji i przyniesie im zysk, natomiast firmy kupujące te produkty kierują się przeciwnym interesem - chcą zbić cenę do jak najniższego poziomu, by następnie odsprzedać produkt konsumentom z jak największym zyskiem. Dodatkowo wpływ na spadek światowych cen produktów rolnych mają subsydia państwowe do produkcji rolnej. Rolnicy z krajów Południa zmuszeni są do obniżania cen swoich produktów, dochodzą jednak to takiego momentu, w którym dalsze obniżanie cen przestaje być opłacalne. Zaczynają więc oszczędzać na procesie produkcji, nie zawsze postępując fair: zmniejszają zatrudnienie pracowników, wydłużają czas pracy, zatrudniają dzieci. Firmy z krajów wysoko rozwiniętych świadomie to wykorzystują. Sytuacja jest o tyle skomplikowana, że większość drobnych producentów w ogóle nie ma dostępu (bądź ma bardzo wąski) do rynku i informacji o cenach. Asymetria informacji pomiędzy dwoma partnerami handlowymi jest tak duża, że doprowadza do paradoksów - ceny produktów rolnych w krajach wysoko rozwiniętych spadają, podczas gdy mogłyby się utrzymywać na wysokim poziomie, gdyż te społeczeństwa są relatywnie zamożniejsze (trend zgodny z podejściem konsumenckim); z drugiej strony, biedni rolnicy Południa pod wpływem spadku cen żywności będą musieli ostatecznie zaprzestać produkcji, bo stanie się ona nieopłacana, w konsekwencji społeczeństwa Południa będą popadać w coraz większe ubóstwo. Kształtowanie cen światowych na takim poziomie sprzyja rozprzestrzenianiu się ubóstwa. Szacuje się, że na całym świecie ok. 2,7 mld ludzi musi przeżyć dziennie za mniej niż 2 dolary, a rodzice ponad 120 mln dzieci nie mogą sobie pozwolić na to, by posłać je do szkoły. Koncepcja sprawiedliwej wymiany dóbr na rynku światowym zmierza do tego, by skorygować wady tego systemu, uwidaczniające się zwłaszcza w krajach Południa .

Pierwsza międzynarodowa definicja fair trade została zatwierdzona dwanaście lat temu, w 1999 r. Można powiedzieć, że zarówno pojęcie, jak i ruch są relatywnie nowe. Definicja została sformułowana przez FINE - porozumienie skupiające cztery organizacje sieciowe sprawiedliwego handlu, utworzone w 1998 r. Celem tej nieformalnej organizacji jest harmonizacja przepisów dotyczących sprawiedliwego handlu, wprowadzenie pewnych standardów i wytycznych, a także podniesienie jakości, efektywności i monitoringu zachowań fair trade. Stowarzyszenie stara się upowszechnić zasadę fair trade wśród polityków. W sumie zadaniem fair trade jest tworzenie nowych możliwości dla gospodarczo zmarginalizowanych firm w krajach Południa oraz działanie na rzecz przejrzystości gospodarowania i prowadzenia rachunkowości, tworzenia potencjału zwiększającego niezależność producentów, przejrzystego rozliczenia, spłaty zobowiązań i stosowania „sprawiedliwych” (godziwych) cen, równości płci, bezpiecznych warunków pracy i ochrony środowiska .

Fair trade jest jednocześnie ideą i programem mającym na celu zmianę położenia i podniesienie poziomu życia dużej części ludności z biedniejszych rejonów świata. W swoim założeniu sięga do skali mikro, do małych i średnich przedsiębiorstw, do indywidualnego człowieka i obywatela. Działania te jednak stanowią jeden z elementów inicjatywy o szerszym charakterze - nowej koncepcji pomocy rozwojowej. Tym samym fair trade wpisuje się w ramy tej koncepcji, może się przyczynić do zmian i wpłynąć na podniesienie poziomu gospodarczego biedniejszych krajów świata. Jest on odzwierciedleniem poszukiwań i pomysłów na zmianę sytuacji części ludności w krajach rozwijających się. Jest przejawem działalności na rzecz eliminacji i ograniczenia ubóstwa, działań „u podstaw”, które jednak w ostatecznym rachunku wpływają na skalę makro. Jest również działaniem w interesie krajów rozwijających się, jeśli spojrzymy na to zjawisko z punktu widzenia nowego bezpieczeństwa, nowych zagrożeń i ich eliminacji .

W niniejszej pracy podjęta zostanie próba udzielenia odpowiedzi na następujące pytania: Czy fair trade jest w ogóle możliwy? Jeśli tak, to co sprzyja wprowadzaniu tej koncepcji w poszczególnych krajach i na forum instytucji międzynarodowych? W jaki sposób zasada fair trade jest realizowana przy liberalizacji wymiany handlowej między krajami reprezentującymi różny poziom rozwoju gospodarczego? Czy pojęcie fair trade jest stosowane w skali danego kraju, czy też regionu, czy istnieją organizacje zajmujące się tym problemem, czy oficjalna polityka handlowa nawiązuje do koncepcji fair trade. Jeśli tak, to jak się stosuje tę zasadę? Jakie rozwiązania typu fair trade są w ogóle, w jakich krajach, w jakiej skali i z jakim skutkiem? Jak można propagować zasadę fair trade? Jak upowszechniać znaczenie tej zasady, monitorować i wykorzystywać ją dla rozwoju? W jakich dziedzinach zasada fair trade nabiera znaczenia, a w jakich wydaje się tracić na znaczeniu? Czy fair trade zyskuje na znaczeniu w ogóle, czy też zjawisko to będzie się marginalizowało?

Praca podzielona została na cztery rozdziały. W rozdziale pierwszym omówiono najważniejsze kwestie związane z problematyką nierówności ekonomicznych. Rozdział ten zawiera szczegółową analizę takich zagadnień, jak: geneza i uwarunkowania nierówności ekonomicznych, a także skutki nierówności ekonomicznych.

Drugi rozdział pracy poświęcony został charakterystyce środków wykorzystywanych w celu ograniczania nierówności ekonomicznych. W rozdziale tym przedstawiono najważniejsze kwestie dotyczące poszczególnych rodzajów środków Podejmowanych w celu ograniczania nierówności ekonomicznych, donorów i beneficjentów, kredytów Banku Światowego, kredytów Międzynarodowego Funduszu Walutowego, a także oddłużania najuboższych państw.

W trzecim rozdziale pracy przedstawiono charakterystykę ruchu fair trade. W rozdziale tym zwrócono uwagę na istotę fair trade, najważniejsze organizacje wspierające koncepcję fair trade oraz na przykłady inicjatyw i ich skutki.

Czwarty, ostatni rozdział pracy omawia przyszłość fair trade - kierunki działań, słabe i mocne strony, szanse i zagrożenia.

W pracy w szerokim zakresie wykorzystano zasoby Internetowe oraz literaturę obcojęzyczną. Wynika to z faktu, że polska literatura dotycząca problematyki fair trade jest jeszcze uboga. Jeśli chodzi o polską literaturę, to najbardziej pomocne okazały się opracowania poświęcone monografie poruszające kwestie dotyczące globalizacji oraz walki z ubóstwem na świecie.

Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Nierówności ekonomiczne
3. Środki wykorzystywane w celu ograniczania nierówności ekonomicznych
4. Fair trade
5. Przyszłość fair trade
6. Zakończenie
7. Bibliografia