Opis pracy
Michaił Bułkahow – autor jednej z najwybitniejszych powieści XX wieku, „Mistrza i Małgorzaty”, całe życie zmagać się musiał z rzeczywistością, w jakiej przyszło mu żyć. Z nieprzychylnością władz, fałszem otaczających go ludzi, brakiem zrozumienia, szykanowaniem, z kłodami wciąż rzucanymi pod nogi. Walczyć musiał przede wszystkim z cenzurą sowiecką, która nie pozwalała na wystawianie jego sztuk w teatrach ani na wydawanie jego książek. Dawano mu cień nadziei na jakiekolwiek zaistnienie na scenie artystycznej ówczesnej Rosji po to tylko, by zaraz mu ją odebrać.
W tej pracy chciałabym przyjrzeć się dokładnie temu, jaki wpływ miały działania cenzury sowieckiej i ówczesnych władz nie tylko na twórczość ale i na życie Michaiła Bułhakowa, jak bardzo zmieniły go jako człowieka i pisarza oraz jak znacznych zmian dokonały przede wszystkim w „Mistrzu i Małgorzacie”. Kierunki działania cenzury pragnę omówić i zanalizować na podstawie wersji powieści, w której zaznaczone zostały ingerencje cenzury sowieckiej. Jednak by dobrze zrozumieć to, dlaczego te, a nie inne fragmenty książki zostały usunięte przez organy cenzury, trzeba najpierw zrozumieć zarówno historię tej instytucji w Rosji, jak i życie i twórczość Bułhakowa. Aby tego dokonać, przyjrzę się najpierw bliżej historii cenzury w Rosji, od początków jej powstania, a później w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Następnie pragnę skupić się na życiu Michaiła Bułhakowa oraz jego twórczość, jako że jest to niezbędne do zrozumienia jego największego dzieła. W tym momencie możliwe już będzie przeanalizowanie wpływu cenzury na samo życie autora. By jednak spróbować chociaż odgadnąć, o czym tak naprawdę jest „Mistrz i Małgorzata”, należy przeanalizować historię powstawania powieści, bohaterów wszystkich razem i każdego osobno i w ten sam sposób wątków, jakie pojawiają się w utworze, co zamierzam uczynić. Gdy to już zostanie zrobione, zamierzam opisać losy powieści już po śmierci jej autora, by w najważniejszej części pracy skupić się na tych elementach, których cenzura sowiecka w pierwszych wydaniach książki nie dopuściła do druku. Jest to około 100 fragmentów o różnej długości – niektóre z nich to pojedyncze słowa, niektóre obejmują prawie całe rozdziały. Nie zawsze jednak jest to możliwe, by domyślić się, dlaczego akurat tych kilka słów zostało ocenzurowanych. Czasami ma się wrażenie, że były to zabiegi czysto techniczne albo że organy cenzury doszukały się tam czegoś tak głęboko ukrytego, że współczesnemu człowiekowi nie jest dane tego odkryć. Jednak większą część elementów, które zostały usunięte z książki, da się w jakiś sposób usystematyzować i odgadnąć, dlaczego właśnie to zdanie nie spodobało się władzom sowieckim. Na tej właśnie grupie zamierzam się skupić. Według wprowadzonej przeze mnie systematyzacji są to: fragmenty o charakterze politycznym, te opisujące Moskwę i Moskwiczan, obyczajowe, autobiograficzne oraz te o nawiązujące do religii ocenzurowane w części jerozolimskiej „Mistrza i Małgorzaty”.
Celem tej pracy jest więc analiza wszystkich lub też większości okoliczności mających wpływ na kierunki działania organów cenzury w czasach Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich oraz zbadanie, jak te organy wpłynęły na życie Michaiła Bułhakowa i jakich zmian dokonały w jego powieści „Mistrz i Małgorzata”. Choć taka analiza nie jest niezbędna do tego, by zrozumieć ten utwór, wydaje się być naprawdę przydatna. Nie sposób odtworzyć teraz warunków, w jakich żył i tworzył Bułhakow, ale można jednak spróbować je poznać. Największym z kolei czynnikiem mającym wpływ na jego twórczość była właśnie cenzura, co przyprowadziło nas właśnie tutaj – w miejsce, w którym chcę zmierzyć się z wielkością Bułhakowa i uchwycić ten najgłębszy sens jego utworu.