Opis pracy
Kultura grecka, która długo rozwijała się w prawie całkowitym odosobnieniu i niezależności od wpływów obcych, od czasów Aleksandra Wielkiego zetknęła się znacznie bliżej z kulturą obcą i częściowo jej uległa. Od tamtej pory z helleńskiej stała się hellenistyczną, tj. wytworzoną przez czynniki nie tylko greckie, ale też i panującą nie tylko w Grecji. Straciła na czystości, zyskała na ekspansji.
Dzieje filozofii miały także okres hellenistyczny, począwszy od III w. Filozofowie tego okresu byli po części rasowo nie Grekami, a teren ekspansji filozofii wybiegał daleko poza Grecję. Jednakże w filozofii przewaga greczyzny była ogromna, zaś czynnik obcy dochodził do głosu w znikomym tylko zakresie. Dlatego też między okresem hellenistycznym a poprzednim klasycznym okresem filozofii greckiej więcej jest podobieństwa aniżeli różnic. Zwłaszcza że podstawowe poglądy tego okresu powstały jeszcze w Atenach, na przełomie IV i III w. Wprawdzie od II w. p.n.e. filozoficzne środowisko ateńskie zaczęło stopniowo upadać, a nowe ośrodki wytworzyły się w Rzymie i w Aleksandrii; jednakże i tam przez długi czas rozwijano wyłącznie idee ateńskie.
Rozwój filozofii ześrodkował się w okresie hellenistycznym w szkołach. Ten fakt nadaje mu szczególny charakter; każda bowiem szkoła stanowiła zamknięty obóz filozoficzny. Dwie wielkie szkoły, rozporządzające kompletnymi systemami filozoficznymi, Platońska Akademia oraz Arystotelesowski Likeion, czynne już w poprzednim okresie, istniały i rozwijały się dalej. Jednakże na początku nowego okresu powstały trzy nowe; szkoła stoicka, Epikurejska i sceptycka. Ta ostatnia nie posiadała formalnie organizacji szkolnej, lecz miała tradycję i wszelkie wewnętrzne własności szkoły. Tych pięć szkól złożyło się na filozoficzne dzieje epoki: ktokolwiek był wówczas filozofem, należał do jednej z nich.
Ta epoka szkół była jednocześnie epoką walk filozoficznych. Sceptycy walczyli z wszystkimi i przeciwstawiali się wszystkim „dogmatykom”. Ale i dogmatyczne szkoły walczyły między sobą. Najbardziej odosobnieni byli epikurejczycy, ponieważ pozytywny sposób myślenia znacznie różnił ich od platończyków, perypatetyków i stoików. Niemniej jednak między walczącymi szkołami, a zwłaszcza między trzema ostatnimi, nie brakowało prób szukania zgody i tworzenia eklektycznej filozofii. Warto podkreślić, że eklektyzm nigdy nie miał więcej zwolenników niż w okresie hellenistycznym.
Niektóre z tych doktryn filozoficznych późnej starożytności odegrały wielka rolę życiową, rozpowszechniły się szeroko, weszły do, życia nawet takich ludzi, którzy się filozofią nie zajmowali. Były to mianowicie doktryny; cynicka, stoicka, Epikurejska. Mniej już sceptycka, której działanie ograniczało się do sfer zawodowych filozofów i uczonych, a także nielicznych kół inteligencji.
W niniejszej pracy zaprezentowane zostaną poglądy epikureizmu oraz stoicyzmu. Warto jednak podkreślić, że treść pracy zawężona zostanie wyłącznie do poglądów tych nurtów na społeczeństwo i państwo. Dokonana zostanie analiza, jak epikurejczycy oraz stoicy zapatrywali się na pozycję indywidualnego człowieka, na funkcjonowanie społeczeństwa, państwa i prawa. Przedstawione zostaną wyłącznie poglądy greckich przedstawicieli obu omawianych nurtów.
Stoicy stworzyli w epoce hellenistycznej nowy obóz rywalizujący z dwoma dawniejszymi - z Akademią i szkołą perypatetycką. Ich monistyczny i materialistyczny system był przeciwieństwem idealistycznych systemów poprzedniego okresu. Zawierał wszystkie działy filozofii, jednakże nacisk kładł, w duchu czasu, na etykę. Szkoła stoicka została założona przez Zenona około 300 r. i przetrwała pięć stuleci.
Stoicyzm w swej etyce rygorystycznej oraz w swej logice empirystycznej podjął poglądy cyników; w szczególności przejął od nich pogląd na samostarczalność cnoty i bezwartościowość wszystkiego, co nie jest cnotą; przez nich wchłonął tradycję sokratyczną. Natomiast w fizyce, którą cynicy się nie zajmowali, odnowił tradycję jońskich filozofów przyrody, a zwłaszcza Heraklita.
Szkoła stoicka wyszła bezpośrednio z cynickiej: założyciel szkoły należał pierwotnie do cyników, zanim wytworzył własną teorię i założył własną szkołę.
Postawa filozoficzna stoików zasadniczo różniła się od postawy Arystotelesa, jednakże liczyli się z jego poglądami, najdojrzalszymi, jakie wydała Grecja. Korzystali z nich, podobnie jak on sam korzystał z poglądów Platona.
Epikureizm jeszcze dalej odbiegł od idealizmu. W etyce głosił hedonizm, w fizyce materializm, w logice sensualizm. Filozofię teoretyczną podporządkował całkowicie praktycznym celom życia; kładł nacisk na etykę, traktując inne działy tylko jako służebne. Stworzony został przez Epikura w tym samym czasie, co system stoicki. Szkoła Epikurejska, założona w Atenach na progu III w., miała zwolenników do końca okresu hellenistycznego i stanowiła w nim czwarty wielki obóz filozoficzny.
Głównymi poprzednikami epikurejczyków byli atomiści i cyrenaicy. Od atomistów Epikur przejął materialistyczną i mechanistyczną fizykę, natomiast od cyrenaików - hedonistyczną etykę i sensualistyczną logikę. Wiele teorii, zwłaszcza w dziedzinie filozofii przyrody, zapożyczył z dawnej filozofii; wszakże i tym dał nowy odcień, a zwłaszcza nowy sens życiowy.
Doktryna Epikura była przez niego rozwinięta wszechstronnie i głoszona w skończonej zupełnie postaci. Dlatego też nie miała zadatków rozwoju. Uczniowie niewiele dodali do nauki mistrza, stosunkowo najwięcej w teorii poznania; szkoła Epikurejska była nieporównanie trwalsza w swych poglądach od innych szkół tego okresu.
Pisma Epikura były bardzo liczne i różnorodnej treści; Diogenes Laertios wspomina o 300 księgach napisanych przez Epikura, a wymienia tytuły 40 dzieł; dzięki Laertiosowi przechowały się zwięzłe „Zasady Epikura” oraz 3 jego listy, zawierające zarys fizyki, meteorologii oraz etyki. Poza tym odnaleziono w Herkulanum części jego wielkiego dzieła 37 ksiąg o naturze. Reszta zaginęła.
Treść niniejszej pracy obejmuje trzy rozdziały. W rozdziale pierwszym dokonano ogólnej charakterystyki najważniejszych założeń epikureizmu oraz stoicyzmu. W następnych rozdziałach już dokładnie przedstawiono poglądy obu tych nurtów filozoficznych na społeczeństwo o raz państwo – rozdział drugi poświęcony jest epikureizmowi, natomiast rozdział trzeci – stoicyzmowi.