Leszek Kołakowski - w poszukiwaniu prawdy

Leszek Kołakowski należy niewątpliwie do najwybitniejszych przedstawicieli współczesnej humanistyki. Często określa się go mianem filozofa, co jest nieco mylące. Daje bowiem do zrozumienia, iż stworzył on swój własny system filozoficzny, zamkniętą teorię lub też reprezentuje określony kierunek w filozofii.

Tymczasem jest on przede wszystkim badaczem spuścizny filozoficznej (głównie europejskiej), a ściślej historykiem idei. To jednak nie wyczerpuje zainteresowań Kołakowskiego. W równej mierze obchodzą go zagadnienia z zakresu teorii kultury, socjologii, nie unika także komentowania aktualnych wydarzeń politycznych. Mówienie o nim — prawdziwy humanista nie jest zatem przesadą.

Tytuł niniejszej pracy (poszukiwanie prawdy) sugeruje a priori określoną postawę Kołakowskiego wobec rzeczywistości. Nie chodzi tu wyłącznie o prawdę w sensie naukowym. W przypadku historyka idei prawdą o np. stalinizmie będzie konfrontacja założeń ustrojowych Związku Radzieckiego z procesami moskiewskimi, wielkimi czystkami lub łagrami, nie zaś Historia WKP(b). Krótki Kurs autorstwa generalissimusa Józefa Stalina.

Przez owo poszukiwanie prawdy rozumiemy również tzw. prawdę życiową, filozofię na własny użytek, co zresztą zgodne jest z definicją filozofii sformułowaną przez samego Kołakowskiego. W dyskusji z Henri Lefebvrem przeprowadzonej przez Fonsa Eldersa dla telewizji holenderskiej (wydanie w formie książkowej: Reflexive Water. The Basic Concerns of Mankind Ed. by Fons Elders, London 1974) powiedział: Filozofowanie nie jest czynnością naukową. Nie uważam, żeby filozofia w technicznym sensie tego słowa miała wyjątkowe znaczenie. Lecz sądzę, że filozofowie całkiem po prostu zajmują się artykułowaniem codziennych doświadczeń pewnych społeczności w nieco zawikłanym języku.

Jeśli taką miarę przyłożymy do działalności i dorobku Leszka Kołakowskiego, to rzeczywiście można mówić o „jego” filozofii. Jest to, w tym sensie, filozofia antropocentryczna, dla której nie abstrakcyjny byt, lecz człowiek z jego podstawowymi problemami stanowi punkt wyjścia.

Założenia metodologiczne niniejszej pracy determinuje jej temat. Trudność stanowi fakt, iż Leszek Kołakowski w pewnych kluczowych w swej twórczości kwestiach zajmował z czasem skrajnie przeciwstawne stanowiska. Stąd też, niektórzy jego apologeci wyróżniają zamknięte okresy działalności. Taka klasyfikacja mija się z celem, jeśli mamy na myśli poszukiwanie prawdy, a więc proces ciągły. Podział na etapy oznaczałby, że Kołakowski jest w istocie wyznawcą wielu prawd, które zmieniają się w zależności od, chociażby kierunków wiatrów historii.

Nie sposób oczywiście ogarnąć całości pisarskiego dorobku Leszka Kołakowskiego. Po pierwsze wiele tekstów nie jest dostępnych w języku polskim, po wtóre dość długo, przynajmniej niektóre z nich, skrywano przed potencjalnym odbiorcą. Od paru lat ukazują się na szczęście zbiory jego artykułów, esejów, bajek filozoficznych, a także obszerniejszych dzieł. Materiałem wyjściowym niniejszej pracy są właśnie te edycje, rozproszone publikacje z lat 50-tych i 60-tych oraz tłumaczenia obcojęzycznych tekstów.

Praca składa się z pięciu rozdziałów.

Pierwszy rozdział pracy odnosi się do polskiego rewolucjonizmu i rozpoczyna go nota biograficzna. W dalszej części nawiązuje do Warszawskiej Szkoły Historyków Idei oraz zawiera konkluzje.

Drugi rozdział porusza kwestię mitu i jego znaczenia dla Leszka Kołakowskiego. Nawiązano tu do religii oraz marksizmu, a także wyciągnięto wnioski.

Trzeci rozdział skupia się na aspekcie poszukiwania prawdy.

Czwarty rozdział odnosi się do do oceny sytuacji i postawy Leszka Kołakowskiego przez osoby trzecie.

Piąty rozdział pracy skupia się na aspektach historycznych nawiązujących do opisywanej problematyki.

Ostatni rozdział pracy jest podsumowaniem problematyki w niej zawartej.