Opis pracy
Dla wykorzystania okresu wczesnego dzieciństwa poszukuje się takich sposobów oddziaływania na dziecko, aby mogło ono w pełni urzeczywistnić własne możliwości rozwojowe. W pedagogice okresu szkolnego tendencje te przejawiają się między innymi w harmonijnym traktowaniu (i pojmowaniu) nauki początkowej, w dążeniu do zachowania równowagi między poznaniem a działaniem, między wiadomościami a umiejętnościami i nawykami. Myślenie, jako złożona czynność umysłowa (wewnętrzna), której rezultatem jest odzwierciedlenie świata zewnętrznego w postaci wyobrażeń, pojęć i sądów, zaczyna w wieku wczesnoszkolnym przekształcać się z konkretno-obrazowego na coraz bardziej ogólno-abstrakcyjne. To przekształcanie pozostaje w wyraźnej zależności od sposobów uczenia się wspierających rozwój intelektualny dziecka.
Centralnym zagadnieniem w procesie nauczania - uczenia się jest kształtowanie pojęć. W niniejszej pracy chodzi przede wszystkim o kształtowanie pojęć elementarnych z przyrody nieożywionej, które są niezbędne do dalszej nauki, a także stanowią podłoże do kształtowania pojęć naukowych w nauczaniu systematycznym.
Już u dzieci w młodszym wieku szkolnym kształtowanie pojęć powinno opierać się na podstawach naukowych, przy zastosowaniu odpowiednich metod i środków dydaktycznych. Błędne pojęcia wytworzone i utrwalone na poziomie nauczania początkowego są trudne, a nawet często niemożliwe do wyeliminowania w klasach wyższych. Można więc przypuszczać, że od stopnia opanowania pojęć przyrodniczych w klasach początkowych zależą postępy uczniów na poziomie bardziej intensywnego poznania umysłowego w zakresie nauk przyrodniczych. Kształtowanie pojęć, rozumienie ich i utrwalanie jest bardzo istotne już w początkowej fazie edukacji szkolnej. Pojęcia poznane i wprowadzone do czynnego słownika uczniów są podstawą do dalszej systematycznej nauki biologii, geografii i fizyki. Dla ustalenia skutecznego uczenia się niezbędne jest także poznanie wewnętrznych warunków kształtowania się pojęć oraz ustalenie rodzaju oddziaływań umożliwiających dziecku prawidłowe opanowanie pojęć.
Dzięki dobremu opanowaniu pojęć przyrodniczych w latach szkolnych, wzrasta szansa na zainteresowanie się sprawami naukowymi w dalszej części życia. Początkowo zainteresowania przyrodnicze mogą być rozwijane dzięki lekturze książek popularnonaukowych, a następnie już dzięki wyspecjalizowanym wydawnictwom naukowym.
W części pierwszej pracy poruszone zostały kwestie związane z sytuacją przedwojenną w Polsce w rozwijaniu zainteresowań wiedzą i literaturą z zakresu przyrody nieożywionej, a konkretnie zagadnienia dotyczące: kształtowania się modelu książki przyrodniczej popularnonaukowej, form popularyzacji wiedzy o przyrodzie nieożywionej dla poszczególnych grup czytelników, serii wydawniczych dotyczących popularyzacji wiedzy przyrodniczej dla dzieci i młodzieży, a także książkowego modelu popularyzacji wiedzy o przyrodzie nieożywionej dla dzieci i młodzieży w ramach poszczególnych dyscyplin naukowych.
Część druga opisuje problematykę wiedzy o przyrodzie nieożywionej w programach szkolnych w latach 1918-1975. Część ta została podzielona na dwa okresy: lata 1918-1939 oraz lata 1945-1975.
Trzecia część pracy jest poświęcona przekazywaniu wiedzy na temat wiedzy o przyrodzie nieożywionej przekazywanej w szkołach po II Wojnie Światowej. Przedstawiono tu podstawowe zagadnienia geologiczne, podstawowe wiadomości o mineralogii, minerałach, skałach oraz skamieniałościach, ponadto opisane zostały formy wykorzystania minerałów przez człowieka, jak również podkreślono konieczność zachowania minerałów, a nie ich niszczenia.
W czwartej, ostatniej części niniejszej pracy, zawarte zostały rozważania na temat kształtowania zagadnień z zakresu przyrody nieożywionej w nauczaniu początkowym. Omówiono tu współczesne tendencje w nauczaniu przyrodoznawstwa, a także cele i zadania kształcenia przyrodniczego.