Znaczenie stosowania kar i nagród w wychowaniu dzieci przedszkolnych

Opis zawartości pracy

Praca porusza zagadnienie stosowania nagród i kar przez rodziców jako środka wychowawczego wobec dzieci w wieku przedszkolnym. Praca składa się z trzech rozdziałów.

Część teoretyczna zawiera informacje o prawidłowym rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym, stylach wychowywania, istocie i klasyfikacjach kar i nagród oraz ich znaczeniu w kształtowaniu osobowości i zachowań dziecka. W części badawczej znajdują się wyniki badań własnych przeprowadzonych w 2018 r. w Krasnobrodzie w grupie 69 rodziców dzieci przedszkolnych. Okazuje się, że rodzice najczęściej nagradzają własne dzieci za pomoc w obowiązkach domowych, a karzą za nieposłuszeństwo, tłumacząc przy tym i wyjaśniając. Najpowszechniej stosowaną nagrodą jest pochwała i uznanie, a najpowszechniej stosowaną karą upomnienie lub nagana. Większość badanych rozsądnie wymierza kary i traktuje je jako sporadyczne oddziaływanie wychowawcze, którego raczej należy unikać, a stosować wyłącznie, gdy zawiodą inne łagodne środki perswazji takie jak prośby i rozmowy. Cel stosowania kar i nagród badani upatrują w nauczeniu dziecka postępowania zgodnie z zasadami moralnymi czy etycznymi, tak, aby samodzielnie umiało odróżniać dobro od zła.

Rozdział I poświęcony teoretycznemu ujęciu tematu przedstawia kluczowe zagadnienia dotyczące rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym, omawiając charakterystyczne prawidłowości rozwojowe w tym okresie. Następnie analizuje różnorodne style wychowawcze stosowane w rodzinie, wskazując na ich wpływ na kształtowanie się dziecka. W kolejnych częściach rozdział skupia się na roli nagrody i kary jako środków oddziaływania wychowawczego, omawiając ich specyfikę oraz znaczenie stosowania w procesie wychowania.

Rozdział II poświęcony jest części dotyczącej metodologii badań własnych wyjaśniono cel i przedmiot badania, co pozwala zrozumieć, na czym skupia się analiza oraz jakie pytania badawcze są stawiane. Przedstawiono również postawione hipotezy badawcze, które kierują przebiegiem całego projektu. Szczegółowo omówiono zastosowane metody, techniki i narzędzia badawcze, a także opisano próbę badawczą oraz sposób organizacji badań, co zapewnia przejrzystość i wiarygodność wyników.

W rozdziale III znajduje się analiza badań własnych zawiera dane demograficzne badanych, które pomagają w kontekście interpretacji wyników. Opisuje opinie respondentów na temat skuteczności wzmocnień pozytywnych i negatywnych, ukazując subiektywne oceny tych narzędzi wychowawczych. Następnie wskazuje na przyczyny stosowania różnych wzmocnień w rodzinach oraz przedstawia rodzaje wykorzystywanych środków w procesie wychowania. Całość kończy ocena efektywności tych wzmocnień według badanych, co pozwala na kompleksowe spojrzenie na badany problem.

Style wychowawcze stosowane w rodzinie

Harmonijny rozwój dziecka jest zależny od wielu czynników. Część z nich jest związana ze środowiskiem wychowawczym, w jakim funkcjonuje dziecko. Istotne są typy postaw, jakie prezentują rodzice. Od ich doświadczeń, a co za tym idzie osobistego nastawienia zależy, czy młody człowiek będzie motywowany i zachęcany do działania, czy nadmiernie ograniczany, co może skutkować zahamowaniem chęci do rozwijania osobowości.

Rodzina stanowi podstawowe środowisko wychowawcze, wpaja uczucia, przygotowuje do życia w dorosłości oraz uczy podstawowych norm. Styl wychowania, atmosfera panująca w rodzinie czy postawy reprezentowane przez rodziców, rzutują na rozwój oraz zachowania młodego człowieka, także w życiu dorosłym. Wychowanie koncentruje się wokół rozwoju umysłowego i emocjonalnego człowieka, jest wynikiem uczenia i skupia się na ludzkiej psychice czyli procesach i właściwościach umysłowych i uczuciowych, które są ściśle związane z działaniami człowieka. Wiąże się z dziedzinami motywacji i jej skutkami, kształtowaniem charakteru człowieka w każdej sferze życiowej.

Styl wychowania rozumiany jest jako wyznacznik jakości środowiska rodzinnego. Tym mianem określa się sposób życia wewnątrz rodziny, sprawowania kontroli (dyscyplinowania), wyrażania uczuć. Styl wychowawczy jest efektem posiadanych wyobrażeń o naturze wzajemnych relacji, rodzajach komunikowania się, sposobach okazywania sobie zrozumienia, postawach wobec świata społecznego. Można go określić jako względnie trwały stosunek rodziców do dziecka, akceptowane i stosowane przez rodziców metody wychowania. Wyraża się w metodach egzekwowania nałożonych na dziecko obowiązków i w poziomie szanowania jego praw. Styl można zdefiniować jako typową dla danej rodziny, podzielaną przez rodziców koncepcję wychowania. Wynika z poglądów dotyczących natury człowieka i determinant jego rozwoju, sprawdzanych i zwykle świadomie realizowanych w praktyce wychowawczej.

Styl wychowawczy wyodrębniany jest ze względu na charakter relacji między wychowującymi i wychowankami. Analizuje się przede wszystkim emocjonalny stosunek do dziecka oraz rodzaj i typ kontroli nad nim sprawowanej. K. Lewin, R. Lippitt i R. K. White w pierwszych badaniach nad stylami wychowania wyróżnili podstawowe kategorie, takie jak: autokratyczny, demokratyczny i liberalny, dodając później styl niekonsekwentny.

Znaczenie stosowania kar i nagród

Problematyka związana ze stosowaniem kar i nagród wzbudza wiele kontrowersji. W literaturze przedmiotu można odnaleźć skrajnie różne poglądy na ten temat. Badania dowodzą, że to najpopularniejszy rodzaj oddziaływań rodzicielskich. Niewłaściwe stosowanie kar i nagród w wychowaniu może prowadzić do zaburzeń w rozwoju osobowości i prawidłowym funkcjonowaniu dzieci i młodzieży, również w środowisku poza rodziną.

Stosowanie kar i nagród jest oddziaływaniem, która wynika z potrzeby wspierania dziecka w przyswajaniu postaw i wartości moralnych. Dziecko ma bowiem nie do końca rozwiniętą świadomość moralną i wymaga pomocy wychowawcy w odróżnieniu dobra od zła, w nauce odpowiedzialności za siebie, w określeniu kim jest i kim zamierza się stać.

Pomoc wychowawców powinna zawierać elementy nagradzania i karania, które w pedagogice określane są jako wzmacnianie pozytywne i negatywne, a polegają na pobudzaniu i hamowaniu określonych zachowań. Mechanizm obu oddziaływań jest podobny, lecz cele mają przeciwne kierunki. Karanie wprowadza się, aby wyeliminować niepożądane zachowanie. Celem nagradzania jest zmienienie i utrwalenie zachowania przez odpowiednio dobrane bodźce.

Nagrody są bodźcami wzmacniającymi właściwe postępowanie. Nagroda pełni różnorodne funkcje: wyzwala czynny stosunek dziecka do obowiązków i stawianych mu wymagań, utwierdza pożądane zachowania i wzmacnia wysiłek, pogłębia wiarę we własne siły, możliwości, umiejętności. Ponadto mobilizuje do wielokierunkowej aktywności i działania, pobudza do pracy nad sobą, wytrwałości i ambicji. Wpływa także na nabywanie właściwych postaw do nauki i życia społecznego oraz pomaga przezwyciężyć lęki, słabości czy zahamowania. Istotne, że zaspokaja potrzebę uznania, sukcesu i znaczenia, wzmacnia poczucie przynależności i bezpieczeństwa, umożliwia adekwatną ocenę siebie i innych, pogłębia więź uczuciową z rodzicem, który nagradza oraz uczy życzliwości, miłości, przyjaźni i innych pozytywnych cech osobowości. Do przykrych konsekwencji nieumiejętnego stosowania nagród w procesie wychowania należy zaburzenie rozwoju jednostki przez wzmaganie zachowań egoistycznych, chęć imponowania innym, wyśmiewanie ich, wywyższanie się. Groźne może być również rozbudzanie niezdrowej rywalizacji i zbyt duże ambicje oraz sprawianie przykrości, jeśli nagroda nie jest zgodna z potrzebami i zainteresowaniami dziecka. Ryzyko niesie zbytnie przywiązanie dziecka do wartości materialnych i tworzenie motywacji ukierunkowanej na otrzymywanie.