Opis pracy
Historii opodatkowania nieustannie towarzyszyło pytanie o „zasadną” wysokość ciężaru podatkowego. Kontrowersje i spory wiązały się z koniecznością finansowania zadań państwa, które w miarę postępu cywilizacyjnego, rozwoju gospodarczego i społecznego wzrastały, trafiając na naturalną granicę opodatkowania. Władza stanowiąca podatki sięgała do przychodu, dochodu, jak również majątku. Wkraczała tym samym w prawa podmiotowe opodatkowanych, a zwłaszcza w sferę silnie objawianego i chronionego przez podatników prawa własności.
Nie powinien dziwić fakt, iż problem sprawiedliwości w opodatkowaniu, pojawiający się jako postulat etyczny, zyskiwał na znaczeniu i systematycznie koncentrował uwagę prawodawcy. W normie sprawiedliwości szukano obiektywnego kryterium usprawiedliwiającego konieczność nakładania podatków. Usprawiedliwianie to miało swój bardzo praktyczny wymiar, ponieważ kształtowało postawę wobec obowiązków podatkowych. Aprobata dla ciężarów podatkowych uznanych za sprawiedliwe skłaniała do należytego realizowania obowiązku podatkowego, a w każdym razie istotnie zmniejszało opór podatkowy. Ponadto norma sprawiedliwości miała stanowić punkt wyjścia do skonstruowania poszczególnych rozwiązań podatkowych w aspekcie konkretnego podatku, jak również w aspekcie szerszym, odnoszącym się do systemu podatkowego.
Spojrzenie na zagadnienie sprawiedliwości w aspekcie historycznym skłania do wniosku, że sprawiedliwość podatkowa przybierała zróżnicowaną treść znaczeniową i miała różne odcienie. Najwyraźniej zaznaczyło się to w formułowanych zasadach opodatkowania .
W doktrynie podatkowej nie znaleziono jednoznacznej i zadowalającej odpowiedzi na pytanie o sprawiedliwość opodatkowania. Była ona i nadal pozostaje, relatywizowana do danej epoki , ponieważ pojawiały się czasowe konwencje sprawiedliwości podatkowej charakterystyczne dla danego okresu historycznego. Doktryna podatkowa nie była w tym zakresie wolna od problemu wartościowania. Sprawiedliwość podatkową należy widzieć także w tym kontekście. Zmiany dotyczące koncepcji państwa, jego roli i znaczenia, dominujące poglądy na tematy społeczne i gospodarcze sprawiały, że przemianom podlegały także konwencje sprawiedliwości podatkowej.
Sprawiedliwość w opodatkowaniu ma także wymiar polityczny. Często jest traktowana jak maksyma działania władzy. Jednakże z reguły postulaty sprawiedliwości i rzeczywistość podatkowa nie pokrywają się. Rozbieżność ta ma rozmaite uwarunkowania, przede wszystkim natury ekonomicznej, ale także społecznej.
Sprawiedliwość opodatkowania ma ponadto swój aspekt normatywny. Idea podatku musi być przełożona na określone rozwiązania prawne. Prawo w powszechnym odbiorze ma ucieleśniać sprawiedliwość, ma być jej wyrazem. Jeżeli przepisy nie będą respektowały sprawiedliwości opodatkowania, wówczas pozostaną suchymi przepisami prawa, nigdy natomiast nie będą miały waloru i godności prawa. Prawo, a przede wszystkim prawo podatkowe musi być sprawiedliwe, ponieważ taka jest jego idea .
Celem niniejszej pracy jest omówienie zasady równości opodatkowania w konstrukcji podatków dochodowych w polskim systemie podatkowym. Podstawową tezą pracy jest stwierdzenie, że konstrukcja podatków dochodowych w polskim systemie podatkowych jest w wielu miejscach niezgodna z zasadą równości podatkowej.
W pierwszym rozdziale pracy zaprezentowane zostaną różnorodne poglądy na sprawiedliwość (a więc także i na równość) podatkową w aspekcie historycznym. Pokrótce scharakteryzowane zostaną poglądy kameralistów, A. Smitha, J.S. Milla, A. Wagnera, F. Neumarka, a także omówiona zostanie koncepcja sprawiedliwość pozioma i pionowa w koncepcji zdolności płatniczej. Z kolei drugi rozdział pracy poświęcony zostanie szczegółowej analizie zasady równości opodatkowania na tle podatków dochodowych w polskim prawie podatkowym. Poruszone zostały tu kwestie definicji zasady równości opodatkowania, koncepcji zdolności płatniczej, następnie omówiona została konstrukcja obu występujących w naszym prawie podatków dochodowych (od osób fizycznych oraz od osób prawnych), a na koniec przeanalizowano wpływ zasady równości opodatkowania na prawo własności i wolność prowadzenia działalności gospodarczej.