Opis pracy
Celem niniejszej pracy jest omówienie zagadnienia służebności gruntowych na tle polskiego prawa cywilnego.
W stosunkach sąsiedzkich niejednokrotnie jest celowe - a czasem ze względów gospodarczych wręcz konieczne - korzystanie z cudzej nieruchomości, nie w pełnym, lecz w ograniczonym zakresie; np. w przypadku, gdy określona nieruchomość nie ma dostępu do drogi, staje się konieczne przyznanie właścicielowi tej nieruchomości prawa przejazdu przez grunt sąsiedni, w wypadku zaś, gdy do granicy nieruchomości przylega mur postawiony na gruncie sąsiednim, celowe jest, aby jej właściciel uzyskał prawo oparcia swego budynku o ten mur, gdyż dzięki temu zaoszczędzi znacznych kosztów. Zaspokojeniu takich i im podobnych potrzeb czyni zadość prawo rzeczowe ograniczone, zwane służebnością gruntową. Ze względu na bardzo różnorodną treść tego rodzaju praw mówi się zwykle w liczbie mnogiej o służebnościach gruntowych.
Tego rodzaju ograniczenie właściciela w wykonywaniu jego prawa własności występuje od bardzo dawna i znane było także prawu rzymskiemu. Powstanie służebności łączyło się z rozwojem indywidualnej własności nieruchomości, zwłaszcza że w sytuacji, gdy grunty sąsiadowały ze sobą bezpośrednio, często wynikały spory co do swobodnego dostępu do nich oraz będących tam dróg, mostów i źródeł wody. Do tradycyjnych służebności wiejskich należy np. prawo przechodu i przejazdu przez cudzy grunt, a do służebności miejskich np. prawo oparcia budynku o ścianę budynku sąsiada. We współczesnych czasach wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia zwłaszcza z indywidualną własnością - występują służebności. Z potrzebą ustanowienia różnych służebności spotkać się można najczęściej w stosunkach wiejskich, gdzie są one nierzadko wynikiem wadliwej struktury gospodarstw indywidualnych oraz nadmiernego podziału i rozproszenia gruntów. Są one w takich warunkach po prostu gospodarczą koniecznością.
Konieczność powoływania do życia służebności gruntowych jest następstwem istnienia indywidualnej własności ziemi. Szczególna częstotliwość tego powoływania wiąże się w Polsce z rozdrobnieniem nieruchomości gruntowych oraz nieprawidłową często ich konfiguracją. Wprawdzie służebności gruntowe tego nieprawidłowego stanu nie likwidują, ale łagodzą jego skutki, stanowiąc formę ograniczania wyłączności właściciela jednej nieruchomości w celu umożliwienia lub wzmożenia eksploatacji innej nieruchomości. Służą więc one podnoszeniu produkcji.
Istotę służebności kodeks cywilny określa, stanowiąc, że nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności. Ze sformułowania tego wynika, że służebności gruntowe mogą przybrać dwojaką postać. Po pierwsze mogą polegać na uprawnieniu właściciela jednej nieruchomości do ograniczonego (w oznaczonym zakresie) korzystania z nieruchomości innego właściciela; po drugie – na obowiązku właściciela nieruchomości obciążonej niewykonywania określonych uprawnień wchodzących w zakres jego prawa własności. Pierwszy rodzaj służebności określa się jako służebności czynne (bo uprawniony może czynnie ingerować w sferę cudzego prawa własności), drugie jako bierne (bo uprawniony nie czyni niczego, a jego korzyść polega na tym, że obciążony nie może korzystać w określonym zakresie ze swego prawa). Będzie o tym dokładnie mowa w dalszej części pracy.
Praca składa się z czterech rozdziałów. W poszczególnych rozdziałach omówiono zagadnienia dotyczące: powstania służebności gruntowej, treści i wykonywania służebności gruntowej, wygaśnięcia służebności gruntowej, a także prawnej ochrony służebności.
Podstawę źródłową pracy stanowią monografie dotyczące służebności, systemowe opracowania zagadnień z zakresu cywilnego, podręczniki do prawa rzeczowego oraz komentarze do kodeksu cywilnego. Przy pisaniu pracy posługiwano się także orzecznictwem Sądu Najwyższego.