Opis pracy
Celem niniejszej pracy jest omówienie problematyki zatrzymania osoby w procesie karnym.
Zatrzymanie wiąże się z krótkotrwałym pozbawieniem wolności. Problematyka ta - jako dotycząca niezwykle delikatnej i cennej sfery życia ludzkiego - doczekała się licznych regulacji w systemie prawa RP. Tworzą one, jak się wydaje, w miarę spójny system, jednakże mnogość: organów uprawnionych i form krótkotrwałego pozbawiania wolności, podstaw prawnych oraz znaczne zróżnicowanie przesłanek dopuszczalności, a także uprawnień osób zatrzymanych, ujmowanych etc. powodują, że nawet prawnikowi, sprawne poruszanie się po stosownych przepisach może przysparzać wielu trudności. Od tego zaś już tylko jeden krok do błędnych decyzji skutkujących pozbawieniem wolności, do naruszeń praw osób prawidłowo zatrzymanych oraz do wielu nieporozumień, negatywnie oddziałujących na wizerunek państwa w oczach jego obywateli i osób spoza jego granic.
Na temat zatrzymania osoby powstało wiele opracowań teoretycznych i pomimo tego, że w tej kwestii wypowiedziano wiele, wciąż pojawiają się nowe głosy, tak w sprawie prawnej regulacji, jak i praktyki jego stosowania. Trudno się dziwić skoro przedmiotem dyskusji jest tak niezwykle delikatna materia - wolność człowieka, która powinna być stale pojmowana w sposób dynamiczny co oznacza, że gwarantowane standardy z zakresu jej ochrony muszą uwzględniać aktualny sposób rozumienia istoty oraz sensu tej uniwersalnej wartości. Współczesne prawo międzynarodowe, wolność jednostki ludzkiej uznaje za wartość fundamentalną, stanowiącą nieodłączny element demokracji. Najczęściej łączy ono wolność i bezpieczeństwo osobiste z wolnością od arbitralnego stosowania środków detencyjnych przez organy państwowe, choć jak słusznie się zauważa z pola widzenia nie może zniknąć głębsza treść wolności. Różnorodne formy pozbawienia wolności osoby stale więc pozostają w kręgu zainteresowania organów ścigania, wymiaru sprawiedliwości, legislatorów, doktryny oraz organizacji i instytucji walczących o prawa człowieka, w tym o wolność od arbitralnych jej naruszeń ze strony państwa.
Zatrzymanie jest zaliczane do środków przymusu w procesie karnym. Środki przymusu, w rozumieniu prawa karnego procesowego, to czynności, które polegają na posługiwaniu się przymusem psychicznym lub fizycznym albo jego zagrożeniem, a ich celem jest uzyskanie lub zabezpieczenie dowodów, zapewnienie uczestniczenia w postępowaniu karnym osób, których udział jest konieczny dla prawidłowego toku postępowania, a także zabezpieczenie wykonania kary albo środka karnego. Doniosłość problematyki procesowych środków przymusu wynika także z ich konstytucyjnego i prawnomiędzynarodowego uregulowania. Zgodnie bowiem z unormowaniem art. 41 ust. 1 Konstytucji RP gwarantowana jest m.in. nietykalność i wolność osobista, których pozbawienie lub ograniczenie może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Ten natomiast, kto zostanie w trybie określonym w ustawie pozbawiony wolności, ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia, a o fakcie pozbawienia wolności należy, również niezwłocznie, powiadomić rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności (art. 41 ust. 2 Konstytucji RP). Natomiast osoba zatrzymana powinna zostać niezwłocznie i w sposób dla niej zrozumiały poinformowana o przyczynach zatrzymania, a w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania - przekazana do dyspozycji sądu i natychmiast zwolniona, jeżeli w ciągu 24 godzin od chwili tego przekazania nie zostanie jej doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami popełnienia przestępstwa (art. 41 ust. 3 Konstytucji RP). Z tym uregulowaniem wiąże się ściśle konstytucyjne prawo do rozpoznania również sprawy karnej bez nieuzasadnionej zwłoki (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP) oraz prawo do odszkodowania za bezprawne pozbawienie wolności (art. 41 ust. 5 Konstytucji RP).
Praca składa się z pięciu rozdziałów. W poszczególnych rozdziałach omówiono takie zagadnienia, jak: pojęcie i istota środków przymusu w procesie karnym, charakterystyka zatrzymania, zatrzymanie nieletniego, zatrzymanie osób posiadających immunitet, zatrzymanie obywatela obcego państwa.
Podstawę źródłową pracy stanowią monografie omawiające problematykę zatrzymania i środków przymusu w procesie karnym, komentarze do kodeksu postępowania karnego, a także podręczniki dotyczące procedury karnej. Przy pisaniu pracy posługiwano się również literaturą przedmiotu zawartą w licznych periodykach prawniczych.