Przestępstwo przeciwko mieniu

Efektem rozpoczętej w 1989 roku transformacji ustrojowej, a w konsekwencji -przemian w sferze ekonomicznej, jest - odmienna niż w k.k. z 1969 r. - zasada ochrony mienia przyjęta w k.k. z 1997 r. Charakterystyczną cechą k.k. z 1969 r. (w chwili wejścia w życie tej ustawy) było rozróżnienie rodzajów mienia w zależności od formy własności - na mienie społeczne i mienie cudze oraz związana z tym podziałem zasada wzmożonej ochrony mienia społecznego - w porównaniu do mienia „cudzego”.

Dokonane w rozdziale XXIX k.k. z 1969 r. liczne zmiany nie uwzględniały zasadniczych przemian stosunków polityczno-ekonomicznych zachodzących w kraju po roku 1989, a w szczególności faktu, że w związku z transformacją w sferze stosunków ekonomicznych wystąpiło w skali masowej zjawisko wejścia do obrotu gospodarczego podmiotów o „charakterze mieszanym”, których majątek tworzyły składniki majątkowe pochodzące zarówno ze sfery „mienia społecznego” jak i „mienia cudzego”. Przy tego rodzaju przemianach stosunków własnościowych istniejący nadal na gruncie przepisów rozdziału XXIX k.k. z 1969 roku podział mienia na „społeczne” i „cudze” stał się nie tylko sztuczny, lecz jego istnienie stwarzało w praktyce znaczne trudności związane ze stosowaniem zawartych w nim przepisów do konkretnych stanów faktycznych (czynów), a istniejące w tym zakresie wątpliwości nie zawsze były rozstrzygane w sposób zadowalający.

W związku z powyższym jest zatem rzeczą całkowicie naturalną, że k.k. z 1997 roku w zakresie przestępstw przeciwko mieniu zlikwidowała anachroniczny obecnie podział mienia na „społeczne” i „cudze” przyjmując w konsekwencji całkowicie odmienną niż k.k. z 1969 r. zasadę ochrony prawno-karnej mienia, zrównując ochronę wszelkich form własności, bez względu na pochodzenie.

Elementem wspólnym przepisów rozdziału XXXV k.k. z 1997 r. jest rodzajowy przedmiot ochrony oraz przedmiot przestępstwa. Dobrem chronionym jest własność i inne prawa do mienia, bez względu na to, kto jest podmiotem tych praw. Dobrem chronionym jest również posiadanie mienia. Według artykułu 336 k.c., posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jako właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jako użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad rzeczą (posiadacz zależny).

Posiadanie w rozumieniu prawa karnego nie pokrywa się z tym pojęciem w prawie cywilnym i obejmuje również pojęcie dzierżenia (art. 338 k.c.). Nie jest ono jednak równoznaczne z czasowym władaniem rzeczą, w wykonaniu praw innej osoby, np. pracownik nie jest w tym znaczeniu posiadaczem narzędzi należących do pracodawcy i gdy zabiera je i rozporządza nimi jak mieniem własnym - dopuszcza się kradzieży, a nie przywłaszczenia.

Przedmiotem przestępstw z rozdziału XXXV k.k. z 1997 r. jest mienie, jakkolwiek w niektórych poszczególnych przepisach tego rozdziału ich przedmiotem jest również osoba właściciela (posiadacza) tego mienia (np. art. 280, art. 281, art. 286 i in.). Według artykułu 44 k.c. „mieniem jest własność i inne prawa majątkowe”, mieniem jest zatem wszystko, co może być przedmiotem własności lub innych praw majątkowych. Mieniem jest każda rzecz lub nieruchomość przedstawiająca wartość materialną możliwą do przeliczenia na pieniądze i posiadająca wartość użytkową, przez co może być przedmiotem obrotu gospodarczego, jak również dokumenty posiadające pewną wartość materialną, a także wszelkie prawa rzeczowe i obligacyjne stanowiące majątek określonego podmiotu. Mieniem jest także energia posiadająca wartość użytkową.

W niniejszej pracy poświęconej charakterystyce przestępstw przeciwko mieniu zostały omówione nie wszystkie, lecz tylko wybrane typy przestępstw zawarte w rozdziału XXXV k.k. z 1997 r. W poszczególnych rozdziałach dokonano analizy takich przestępstw, jak: kradzież (zwykła i z włamaniem, a także kradzież komputerowa oraz kradzież energii lub karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego), kradzież rozbójnicza, rozbój, wymuszenie rozbójnicze, oszustwo (w tym również oszustwo komputerowe), a także paserstwo (umyślne i nieumyślne).

Podstawę źródłową pracy stanowią monografie omawiające problematykę przestępstw przeciwko mieniu, podręczniki i komentarze do kodeksu karnego, artykuły opublikowane w periodykach prawniczych, a także zbiory orzeczeń Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych.