Opis pracy
Lata 80-te i 90-te XX wieku utożsamiane są w Polsce z głębokimi i radykalnymi zmianami ustroju państwa. Potrzeba reform wiązała się z koniecznością budowy nowego, demokratycznego państwa opartego na zasadzie decentralizacji władzy publicznej. W świetle takiego założenia organy administracji nie mogły dalej funkcjonować na zasadzie szeroko rozumianego podporządkowania ich decyzjom władzy centralnej. Nieunikniona, zatem była przebudowa ustroju administracji. Takie reformy przeprowadzone zostały nie tylko w Polsce. Wymagała tego większość krajów Europy Wschodniej i Środkowej jak również Europy Zachodniej. Jako przykład podać można przekształcenia administracji francuskiej z lat 1982-1984 . Celem reformujących się państw było i jest nadal w dużej mierze dostosowanie prawa do standardów europejskich.
Pierwsze hasła dotyczące standaryzacji prawa europejskiego pojawiły się w latach 40-tych XX wieku i należały do autora pracy „Wolność gminy jako ratunek Europy” Adolfa Gassera. Rok 1970 przyniósł pierwszy projekt Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego, obecnie tłumaczonej już w polskiej literaturze jako Europejska Karta Samorządu Lokalnego. Dokument ten został jednak odrzucony. Wstępny zarys obecnej Karty powstał w 1981 roku. Przez następne trzy lata dokonywano wiele zmian i przeróbek by ostatecznie 15 października 1885 roku przedłożyć ją do podpisania członkom Rady Europy. Państwo podpisujące dokument Karty zobowiązane jest do przyjęcia co najmniej 20 z 30 ustępów Karty w tym 10 konkretnych wskazanych przez twórców Karty. Ze względu na zróżnicowanie stopnia rozwoju, tradycji, ustrojów państw europejskich dla sygnatariuszy Karty przewidziane są pewne możliwości wyboru i swobodnego dostosowania się do wymogów Rady Europy. Na przykład strona podpisująca dokument ma prawo ograniczyć jego obowiązywanie dla wybranej kategorii społeczności lokalnej lub wręcz dla pewnego terytorium kraju (tzw. klauzula terytorialna). Europejska Karta wchodzi w życie po upływie trzech miesięcy od daty podpisania zgody na związanie się z Kartą. Żadne państwo nie może unieważnić tej zgody przed upływem 5 lat od dnia wejścia w życie przepisów Karty .
Europejska Karta Samorządu Lokalnego jest podstawowym źródłem ujednolicenia prawa samorządu terytorialnego w Europie. Stanowi ona wzorzec, według którego tworzone są przepisy w państwach pragnących ratyfikacji tejże Karty.
Polska dołączyła do grona krajów, na terytorium, których obowiązuje Europejska Karta Samorządu Lokalnego w 1993 roku zgodnie z art.15 ust. 1 Karty. Od tego czasu obraz ustroju wspólnot lokalnych uległ dalszym, znaczącym zmianom. Pogłębiła się decentralizacja zadań i kompetencji na rzecz samorządu terytorialnego, ograniczono w dużym stopniu administrację publiczną. Powstał całkiem nowy system administracji publicznej coraz bardziej zbliżony do systemów uznanych w prawie europejskim.
Niniejsza praca ma na celu ukazanie charakterystyki wybranych zagadnień polskiego samorządu gminnego (i tylko gminnego) oraz ich zgodności z rozwiązaniami przyjętymi w Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego za standardowe. Praca podzielona została na cztery rozdziały.
W pierwszym rozdziale pracy ujęte zostały główne zagadnienia dotyczące samorządu gminnego w Polsce, a mianowicie: podstawy prawne samorządu lokalnego, koncepcja samorządu gminnego w Polsce na tle unormowań Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego, odpowiedzialność wspólnot lokalnych oraz interes mieszkańców. Jest to dość ogólna część pracy aczkolwiek ukazuje ona zgodność koncepcji oraz istoty polskiego samorządu lokalnego z samorządem europejskim.
Drugi rozdział traktuje o prawie społeczności lokalnej do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych. Omówione tu zostały zagadnienia związane ze sposobem sprawowania władzy w gminie, sposobem wybierania członków do organów stanowiących, zarządem gminą, jak również referendum lokalnym jako formą bezpośredniego uczestnictwa obywateli.
Trzeci rozdział pracy dotyczy zakres działania samorządu gminy w prawie polskim w świetle wymagań Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego. W rozdziale tym dokonano analizy takich zagadnień, jak: zakres zadań gminy, zadania własne i zlecone, kompetencje wspólnoty lokalnej do działania.
Ostatni, czwarty rozdział pracy omawia zasady organizacyjne gminy jako jednostki samorządu terytorialnego w świetle wymagań Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego. Zawarte są tu punkty opisujące kolejno: samodzielność ustrojową samorządu gminy, status pracowników gminy, mandat przedstawicieli, współpracę i zrzeszanie się gmin, a także samodzielność finansową gminy w Polsce na tle wymagań Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego.
Podstawę źródłową pracy stanowią monografie omawiające problematykę samorządu terytorialnego, podręczniki do prawa administracyjnego, artykuły opublikowane w periodykach prawniczych, a także zbiory orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego i Trybunału Konstytucyjnego.