Opis pracy
Organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości korzystają wielokrotnie z rzeczowych oraz osobowych źródeł dowodowych. W tym celu stosowana jest m.in. instytucja przesłuchania. Przesłuchanie to podstawowa czynność poznawcza w procesie (karnym i cywilnym), której celem jest skorzystanie z osobowych źródeł dowodowych . Według innej definicji istotą przesłuchania jest wydobywanie z osobowego źródła dowodowego środków dowodowych oraz ich zabezpieczenie w formie przewidzianej przez prawo procesowe.
Źródłem dowodowym może być każdy człowiek, w tym również dziecko, ponieważ ani jedna polska procedura nie wyklucza jego udziału w procesie. Powstaje jednak pytanie, czy dziecko należy przesłuchiwać tak samo jak osobę dorosłą, czy też należy zastosować nieco inną taktykę przesłuchania. Odpowiedź na powyższe pytanie jest następująca: dziecko należy przesłuchiwać inaczej aniżeli osobę dorosłą, ponieważ nie jest ono jeszcze rozwinięte w takim stopniu, aby mogło być traktowane tak samo jak człowiek dorosły.
Skoro inaczej, to pojawia się pytania, na czym ma polegać owa odrębność w taktyce przesłuchania dziecka. Nie jest łatwo udzielić na to pytanie jakiejś krótkiej i wyczerpującej odpowiedzi. Do każdego przesłuchania, nie tylko przesłuchania dziecka, należy podchodzić indywidualnie, a więc przesłuchiwać z uwzględnieniem wszystkich właściwości osoby przesłuchiwanej. To oczywiście nie wystarcza, albowiem przesłuchanie jest ostatnim etapem formowania się zeznań i poprzedzają je skomplikowane procesy postrzegania oraz pamięci, które przesłuchujący powinien poznać, zanim pierwszy raz zetknie się z osobowym źródłem dowodowym podczas pierwszego przesłuchania. W przeciwnym razie przesłuchanie zostanie przeprowadzone niewłaściwie, przynosząc więcej strat niż pożytku.
Postępowanie śledczo-sądowe obfituje w sytuacje psychologiczne niełatwe zarówno dla funkcjonariuszy, jak i dla postronnych uczestników postępowania, zwłaszcza gdy są to dzieci.
Żadna z obowiązujących w polskim prawie procedur nie daje gotowej recepty na przesłuchanie dziecka. Nie znajdzie się również takiej recepty ani w kryminalistyce, ani w psychologii. Można co najwyżej odnaleźć pewne wskazówki dotyczące taktyki przesłuchiwania dzieci.
Wielu kryminalistyków, psychologów, procesualistów zwraca uwagę na konieczność modyfikowania taktyki przesłuchania, gdy jego podmiotem jest dziecko. Owa „szczególna” taktyka przesłuchania powinna uwzględniać dobro dziecka, a także dobro wymiaru sprawiedliwości. Nie należy z góry zakładać, że dziecko nie jest dobrym świadkiem. Już Hans Gross, uważany za „ojca” kryminalistyki, uważał, że dziecko może być świadkiem wartościowym .
Tematem niniejszej pracy jest omówienie taktyki przesłuchania dziecka. Praca składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym z nich przybliżone zostały podstawowe informacje na temat psychologii dziecka. Scharakteryzowane zostały trzy fazy rozwoju dziecka, poczynając od wieku przedszkolnego. Podczas omawiania każdej z tych faz rozwoju zwrócono uwagę na kwestie związane z: wrażeniami, spostrzeżeniami, uwagą, wyobraźnią, pamięcią, mową, procesem myślenia oraz emocjami dzieci. Ponadto w rozdziale pierwszym podkreślone zostały różnice płci dziecka. Rozdział drugi poświęcony jest procesowym rolom dziecka. W poszczególnych punktach omówione zostały następujące kwestie: dziecko jako świadek (zarówno w procesie karnym, jak i w procesie cywilnym), dziecko jako osoba pokrzywdzona, a także dziecko, jako osoba, która weszła w konflikt z prawem. Kolejny rozdział przedstawia już zagadnienia związane z typowym procesem przesłuchania dziecka. Scharakteryzowane zostały najważniejsze elementy związane z tym procesem, a więc: osoba przesłuchująca, czynności przygotowawcze do przesłuchania, osoba biegłego, poszczególne fazy przesłuchania, kryteria oceny wiarygodności zeznań oraz dokumentacja przesłuchania. Ostatni, czwarty rozdział, omawia szczególne formy przesłuchania dziecka: przesłuchanie dziecka z zaburzeniami psychicznymi, przesłuchanie dziecka znajdującego się w ciężkim stanie zdrowia, przesłuchanie konfrontacyjne, przesłuchanie w celu odtworzenia wyglądu osoby lub rzeczy, przesłuchanie związane z okazaniem, przesłuchanie w celu odtworzenia sytuacji lub postępowania na miejscu zdarzenia, przesłuchanie za pośrednictwem tłumacza i wreszcie przesłuchanie świadka incognito.