Opis pracy
Celem pracy jest omówienie najważniejszych zagadnień związanych z instytucją dozwolonego użytku w przepisach prawa autorskiego.
Dozwolony użytek utworów to jeden z najważniejszych problemów stojących obecnie przed ustawodawstwem dotyczącym prawa autorskiego. Problem ten ciągle budzi kontrowersje, skupia się w nim bowiem wiele, często sprzecznych, interesów - twórców dzieł, ich odbiorców oraz tak zwany interes społeczny. Pierwsze dwa podmioty reprezentują prawnicy, agenci, firmy oraz cała rzesza organizacji z jednej strony walczących z nielegalnym obrotem dobrami intelektualnymi, a z drugiej, domagających się swobodnego dostępu do informacji i nawołujących do nieskrępowanego rozwoju kultury. Interes społeczny jest natomiast reprezentowany przez ustawodawcę. Ten zaś, przestrzegając zasad sztuki tworzenia prawa, musi pogodzić dążenia, które motywowane są racjami ekonomicznymi z tymi, które odwołują się do aksjologii demokratycznego państwa prawa.
Instytucja dozwolonego użytku jest kategorią ograniczeń obejmujących wyłączne prawa twórcy do stworzonego przezeń dzielą. Prawodawca ma bowiem świadomość, że poza słusznymi interesami autorów (lub podmiotów praw pokrewnych), istnieje również interes ich odbiorców. Prawo, które nakładałoby bezwzględny obowiązek uzyskiwania zgody uprawnionego na każdorazowy użytek utworu oraz uiszczania z tego tytułu stosownego wynagrodzenia, nie byłoby przestrzegane. Trudno sobie bowiem wyobrazić kontrolę i egzekucję takiego obowiązku w wypadku np. odtwarzania muzyki w domowym zaciszu.
Kwestii dozwolonego użytku nie sposób analizować bez szerszego kontekstu, jakim jest prawo autorskie. W przeszłości, gdy nie funkcjonowały jeszcze normy prawa autorskiego, dowolne i swobodne wykorzystywanie cudzych utworów było czymś naturalnym. Wprowadzane sukcesywnie regulacje dotyczące prawa autorskiego roztaczały coraz szerszą ochronę nad produktami ludzkiego umysłu, ograniczając tym samym ową dowolność i swobodę. Równocześnie zmierzano jednak do uwzględnienia istotnych interesów społecznych związanych ze swobodnym dostępem do kultury. Geneza dozwolonego użytku ściśle się zatem wiąże z ewolucją norm prawa autorskiego .
Dozwolony użytek jest powszechną zasadą prawa autorskiego, wynikającą zarówno z postanowień odpowiednich aktów prawa międzynarodowego (konwencji), jak również z obowiązujących w ustawodawstwach poszczególnych państw przepisów. Jednak tylko w polskim prawie ograniczenia treści majątkowych praw autorskich są w taki sposób nazwane. Nie spotkamy się zatem w systemach legislacyjnych innych krajów z pojęciami allowed use, zulassiger Gebrauch czy usage permis. Terminologia nie ma tu jednak większego znaczenia. Istotna jest natomiast różnica w konstrukcji instytucji dozwolonego użytku wynikająca z bardzo ogólnego podziału systemów prawnych na anglosaski (nazywany także common law, do którego należą np. Wielka Brytania i USA) oraz kontynentalny (np. Polska, Niemcy, Francja). Ich odmienność polega na przyjęciu przez system kontynentalny kazuistycznego, nieulegającego interpretacji rozszerzającej, wyodrębnienia poszczególnych form dozwolonego użytku, natomiast system anglosaski posługuje się generalną i elastyczną klauzulą w postaci tzw. fair use (uczciwego użytku). Jednakże cel tych systemów pozostaje ten sam - ograniczenie monopolu autorskiego twórcy .
Praca składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów i zakończenia. W rozdziale pierwszym zawarte zostały założenia instytucji dozwolonego użytku w polskim prawie autorskim. Omówiono takie kwestie, jak: pojęcie, geneza i funkcja dozwolonego użytku, wyjaśniono też pojęcie użytku prywatnego i użytku publicznego.
Rozdział drugi zawiera szczegółowe rozważania związane z zakresem dozwolonego użytku w prawie polskim. W pierwszym punkcie rozdziału przedstawiono zakres dozwolonego użytku osobistego, natomiast w punkcie drugim - zakres dozwolonego użytku publicznego. W ramach zakresu dozwolonego użytku publicznego wyróżniono takie zagadnienia, jak: dozwolony użytek utworu w celach informacyjnych, dozwolony użytek utworu w celach oświatowych i naukowych, użytek publiczny w sferze nadawania utworu, dozwolony użytek w zakresie wykonania utworu, dozwolony użytek utworów plastycznych, dozwolony użytek utworu w celach państwowych, dozwolony użytek utworu w celach gospodarczych.
W rozdziale trzecim dokładnie omówiono ograniczenia dozwolonego użytku takie, jak: zasada korzystania z utworu rozpowszechnionego, ograniczenia dotyczące określonych kategorii utworów, ograniczenia wynikające z art. 34 i 35 u.p.a.p.p., ograniczenia wynikające z zastosowania zabezpieczeń technicznych, ograniczenia dozwolonego użytku wynikające z umowy stron.
W czwartym rozdziale pracy skupiono się na charakterystyce korzystania z programów peer-to-peer w Internecie. W rozdziale tym omówiono charakter sieci peer-to-peer, przeanalizowano także treść art. 23, 34 i 35 u.p.a.p.p. pod kątem pobierania utworów z sieci peer-to-peer.
Piąty, a jednocześnie ostatni rozdział pracy, poświęcony jest kwestii dozwolonego użytku w międzynarodowym prawie autorskim. W rozdziale tym wyszczególniono takie kwestie, jak: uregulowanie dozwolonego użytku w konwencjach międzynarodowych, amerykańska koncepcja fair use oraz europejski model regulacji dozwolonego użytku.
Podstawę źródłową pracy stanowią monografie poświęcone problematyce instytucji dozwolonego użytku w prawie autorskim, komentarze do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, podręczniki z dziedziny prawa autorskiego i praw pokrewnych, jak również artykuły opublikowane w periodykach prawniczych.