Obywatelska inicjatywa ustawodawcza

Ludowa inicjatywa ustawodawcza, zwana również obywatelską inicjatywa ustawodawczą jest jedną z form realizacji demokracji bezpośredniej, stanowiącej komplementarny, w stosunku do demokracji przedstawicielskiej środek sprawowania przez Naród zwierzchniej władzy w Polsce. Definicja demokracji bezpośredniej staje się pojęciem coraz powszechniej używanym nie tylko w dyskursie naukowym, języku polityki ale przede wszystkim w odniesieniu do najbardziej pożądanego wzorca sprawowania władzy w państwie. Czym jest owa demokracja bezpośrednia wymaga odwołania się do wielu doktryn nauk politycznych, nauk prawnych a także filozofii i socjologii. Rozumienie znaczenia demokracji bezpośredniej jest bardzo zróżnicowane przez wielu autorów. Wśród których poglądów można wyraźnie rozróżnić 3 kierunki pojmowania istoty demokracji bezpośredniej. Jedni uznają demokrację jako formę sprawowanej władzy w starożytnych Atenach, co w konsekwencji oznacza, że ma ona charakter wyłącznie historyczny, inni zaś negują w całości istnienie pojęcia stricte demokracji bezpośredniej jak G. Sartori, który oddziela demokrację bezpośrednią od demokracji sprawowanej za pomocą referendum i nadaje tej drugiej odrębne znaczenie, uzasadniając, że demokracja poprzez referendum sama w sobie jest „bezpośrednia” oraz, że samo referendum można wprowadzić do praktyki i samej teorii demokracji przedstawicielskiej czyli pośredniej. Co w konsekwencji oznacza, iż „oszukujemy się tylko, jeśli wmawiamy sobie, że referenda i inicjatywy ustawodawcze stanowią współczesny odpowiednik demokracji bezpośredniej” uznając owe instrumenty jako jedynie uzupełniające demokrację przedstawicielską .

Inna grupą badaczy pojęcia demokracji bezpośredniej, są ci, dla których wszystkie mechanizmy i instrumenty, które odnoszą się w zasadzie do dobrowolnego uczestnictwa społeczeństwa w procesie podejmowania rozstrzygnięcia danej inicjatywy, z jednoczesnym wyrażeniem swojej opinii czy to negatywnej czy pozytywnej. Najbardziej trafną definicją owego podejścia będzie ta, zaproponowana przez B. Banaszaka, który stwierdza, że demokracja bezpośrednia polega na osobistym udziale „członków zbiorowego podmiotu suwerenności (obywateli państwa-miasta, wolnej ludności męskiej, narodu, ludu, ludu pracującego) w wypełnianiu przez nich funkcji publicznych . Najbardziej neutralna jest tzw. teoria kompromisowa, która odrzuca w całości negację istnienia demokracji bezpośredniej a jednocześnie podkreśla iż owa demokracja powinna oddawać w całości i niepodważalnie ostateczne rozstrzygniecie zagadnienia w ręce zbiorowego podmiotu suwerenności” .

Dla prawidłowego funkcjonowania demokracji przedstawicielskiej niezbędne jest istnienie konstytucyjnych gwarancji poszanowania pluralizmu politycznego, w warunkach którego możliwe jest dopiero mobilizowanie poszczególnych grup i środowisk wokół prezentowanych opcji i programów politycznych. Stąd też normy zawarte w art. 11 i 12 Konstytucji, zapewniające, z jednej strony, wolność tworzenia i działania partii politycznych, z drugiej zaś nieskrępowaną swobodę tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, jak również innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji, mają pierwszorzędne wręcz znaczenie dla korzystania przez obywateli z przysługującego im prawa inicjatywy ustawodawczej. W konsekwencji art. 11 i 12 Konstytucji mogą być właściwie konkretyzowane tylko dzięki ustanowieniu takich instytucji konstytucyjnych, które implicite zakładają potrzebę istnienia i działania ośrodków agregowania potrzeb i oczekiwań społecznych .

Bez wątpienia taką instytucją jest właśnie inicjatywa ludowa. Dla osiągnięcia jej powodzenia niezbędna jest aktywna postawa stronnictw politycznych, względnie innych zorganizowanych zrzeszeń obywatelskich. Wydaje się więc, że grupą inicjującą wykonanie ludowej inicjatywy ustawodawczej będzie w pierwszym rzędzie partia polityczna, choć oczywiście nie można a priori wykluczyć autentycznie spontanicznych, pozapolitycznych, a tym bardziej pozapartyjnych inicjatyw obywatelskich. Pamiętać jednak trzeba, iż komplikacja sposobu przeprowadzania akcji reklamowej na rzecz postulowanego projektu promuje przede wszystkim te grupy, które mają dobrze zorganizowaną strukturę organizacyjną i niezbędną bazę materialną, a więc przede wszystkim partie polityczne, względnie związki zawodowe. Dla nich jednak znacznie łatwiejsze będzie uruchomienie inicjatywy poselskiej - pod warunkiem, że będą miały swoją reprezentację w parlamencie - dlatego też angażowanie inicjatywy obywatelskiej będzie miało sens jedynie w przypadku występowania chęci zamanifestowania poglądu politycznego i zademonstrowania znaczącej skali poparcia dla niego. W konsekwencji instytucja inicjatywy ludowej, przynajmniej potencjalnie, nabiera charakteru głównie propagandowego, przy stosunkowo niewielkim znaczeniu praktycznym. Nie zmienia to w niczym faktu dużej atrakcyjności obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej, która w polskich warunkach ustrojowych stanowi istotne novum konstytucyjne .

Celem pracy jest omówienie funkcjonowania instytucji obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej w prawie polskim. W pracy zastosowane zostały metody badawcze takie jak: analiza literatury odnoszącej się w sposób bezpośredni bądź pośredni do instytucji inicjatywy ludowej w Polsce, jak również analiza aktów prawnych, przede wszystkim konstytucji, a także ustawodawstwa zwykłego.

Praca składa się z pięciu rozdziałów. W pierwszym rozdziale pracy przedstawione zostały ogólne rozważania na temat inicjatywy ludowej jako formy demokracji bezpośredniej. W rozdziale tym omówiono zagadnienia dotyczące form realizacji zwierzchnictwa przez naród oraz form demokracji bezpośredniej we współczesnym świecie.

Rozdział drugi prezentuje kwestie związane z inicjatywą ustawodawczą na tle konstytucyjnej procedury ustawodawczej. Przedstawiono tu pojęcie inicjatywy ustawodawczej, źródła prawa regulujące problematykę inicjatywy ustawodawczej, a także podmioty inicjatywy ustawodawczej.

Rozdział trzeci zawiera analizę zagadnień związanych z przygotowaniem projektu ustawy w ramach obywatelskiej inicjatywy.

W czwartym rozdziale pracy dokładnie omówiono postępowanie ustawodawcze z obywatelskim projektem ustawy.

Natomiast w piątym, ostatnim rozdziale pracy, scharakteryzowano funkcjonowania obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej w latach 1999-2013, przybliżono też uchwalone do tej pory obywatelskie projekty ustaw.

Podczas pisania pracy korzystano z różnorodnych źródeł: aktów normatywnych, komentarzy do Konstytucji RP, podręczników omawiających zagadnienia z zakresu prawa konstytucyjnego, z artykułów opublikowanych w periodykach prawniczych oraz z opinii prawnych zawartych w „Biuletynach/Zeszytach” BSE.

Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Instytucja inicjatywy ludowej jako forma demokracji bezpośredniej
3. Inicjatywa ustawodawcza na tle regulacji konstytucyjnych
4. Przygotowanie projektu ustawy w ramach obywatelskiej inicjatywy
5. Postępowanie ustawodawcze z obywatelskim projektem ustawy
6. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza w praktyce
7. Zakończenie
8. Bibliografia