Odpowiedzialność władzy publicznej

Celem pracy jest omówienie najważniejszych aspektów odpowiedzialności prawnej władzy publicznej z tytułu czynów niedozwolonych.

Problem, czy i według jakich zasad państwo odpowiada za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych, jest w różny sposób rozstrzygany we współczesnych systemach prawnych. Teoretycznie możliwe są tu rozwiązania skrajne: bądź całkowitej nieodpowiedzialności, bądź pełnej odpowiedzialności państwa. Obecnie przeważa tendencja idąca w tym drugim kierunku, choć niekiedy z pewnymi ograniczeniami. Jako kryteria ograniczeń przyjmowane są odróżnienia między pewnymi kategoriami funkcjonariuszy, np. gdy państwo odpowiada jedynie za funkcjonariuszy wymiaru sprawiedliwości lub w ogóle urzędników powołanych w określony sposób do służby, itp.. Innym kryterium są rozróżnienia co do sposobu działania osób wyrządzających szkodę, np. gdy państwo odpowiada za czyn podjęty w wykonaniu obowiązku funkcjonariusza, lecz już nie za czyn podjęty z innych przyczyn, czy np. z motywów osobistych. Jeszcze innym kryterium są odróżnienia co do charakteru wykonywanej czynności, np. gdy państwo odpowiada za akty o charakterze gospodarczym, lecz już nie za akty władzy publicznej, itd.

Sposób realizacji odpowiedzialności państwa może być również ukształtowany bardzo różnie. Możliwa jest odpowiedzialność państwa w miejsce funkcjonariusza, odpowiedzialność państwa solidarna z funkcjonariuszem, wreszcie odpowiedzialność o charakterze posiłkowym, gdy z tych czy innych powodów funkcjonariusz nie będzie osobiście odpowiadał wobec poszkodowanego lub też, gdy ściągnięcie od funkcjonariusza odszkodowania stanie się niemożliwe lub wielce utrudnione.

Koncepcja i sposób unormowania odpowiedzialności państwa w omawianej dziedzinie wiąże się z reguły z konkretnymi założeniami ustroju społeczno-politycznego. Bardzo często istotne znaczenie mają też inne czynniki, wśród których niemałe znaczenie mają i pewne czynniki historyczne, organizacja i sposób działania władz państwowych, wzajemny stosunek w systemie ustawodawstwa różnych gałęzi norm prawnych, a zwłaszcza norm prawa administracyjnego i cywilnego.

Warto podkreślić, że w polskim systemie prawnym od 1 września 2004 r. mamy do czynienia z nowym ujęciem przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej w tej dziedzinie i definitywnym odejściem od stanu normatywnego ukształtowanego najpierw w roku 1956 r., a potem w Kodeksie cywilnym w art. 417-420. Wprowadzone przez ustawodawcę nowe rozwiązania prawne zmieniły gruntownie dotychczasowy model odpowiedzialności odszkodowawczej państwa. Po raz pierwszy podjęto próbę określenia podstaw odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu tzw. bezprawia normatywnego, w tym zaniechania legislacyjnego, a także z tytułu niezgodnych z prawem prawomocnych orzeczeń i ostatecznych decyzji.

Główną metodą badawczą zastosowaną w pracy była analiza literatury przedmiotu, orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego, a także analiza aktów normatywnych. Umożliwiła ona wnikliwa interpretację i ocenę przepisów prawnych regulujących zagadnienie odpowiedzialności władzy publicznej.

Praca podzielona została na pięć rozdziałów. W pierwszym z nich omówione zostały najważniejsze kwestie dotyczące ewolucja odpowiedzialności władzy publicznej, a mianowicie: odpowiedzialność władzy publicznej jako zasada demokratycznego państwa prawnego, odpowiedzialność władzy publicznej w polskim prawodawstwie.

Drugi rozdział poświęcony jest istocie oraz podmiotowemu zakresowi odpowiedzialności według art. 417 k.c., jak również przesłankom odpowiedzialności na podstawie tego przepisu. Wyróżniono i opisano takie przesłanki, ja: wystąpienie szkody, wykonywanie władzy publicznej, wyrządzenie szkody przy wykonywaniu władzy publicznej, niezgodność z prawem a przesłanka bezprawności.

W rozdziale trzecim przedstawiona została tematyka dotycząca odpowiedzialności za niezgodne z prawem akty normatywne. Rozdział porusza zagadnienia związane z: niezgodnością aktu normatywnego z prawem, niezgodnością aktu władzy publicznej z prawem wspólnotowym oraz odpowiedzialnością za tzw. zaniechanie legislacyjne.

Czwarty rozdział pracy porusza zagadnienia związane z odpowiedzialnością za niezgodność z prawem prawomocnych orzeczeń i ostatecznych decyzji. W pierwszej części tego rozdziału omówiono kwestie dotyczące trybu stwierdzania niezgodności z prawem prawomocnych orzeczeń sądowych i ostatecznych decyzji według procedury cywilnej, procedury administracyjnej, sądowo administracyjnej, w postępowaniu karnym, przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości oraz przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. W drugiej części tego rozdziału omówiono problematykę odpowiedzialności z tytułu niewydania orzeczenia lub decyzji administracyjnej.

W ostatnim, piątym rozdziale pracy, scharakteryzowano odpowiedzialność państwa na zasadzie słuszności w tych przypadkach, gdy szkoda na osobie została wyrządzone przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej.

Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Ewolucja odpowiedzialności władzy publicznej
3. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone wykonywaniem władzy publiczne
4. Odpowiedzialność za niezgodne z prawem akty normatywne
5. Odpowiedzialność za niezgodność z prawem prawomocnych orzeczeń i ostatecznych decyzji
6. Odpowiedzialność państwa na zasadzie słuszności
7. Zakończenie
8. Bibliografia