Opis pracy
Naprawienie szkody spowodowanej przestępstwem jest problemem nierozerwalnie związanym z prawem pokrzywdzonego do dochodzenia swoich roszczeń zarówno w postępowaniu cywilnym, jak i w procesie karnym, a przez to z jego pozycją określoną przez prawo karne materialne i procesowe.
Nie ulega wątpliwości, że interesy i uprawnienia pokrzywdzonego w postępowaniu karnym wymagają ochrony zarówno w wymiarze ściśle procesowym, jak i w wymiarze materialnoprawnym. Ochrona interesów pokrzywdzonego o charakterze materialnoprawnym najczęściej uwarunkowana jest prawidłowością ochrony interesów ściśle procesowych oraz uprawnień pokrzywdzonego.
Interesy i uprawnienia pokrzywdzonego o charakterze materialnym to przede wszystkim jego roszczenie o sprawiedliwe osądzenie sprawcy czynu przestępczego oraz nałożenie na sprawcę obowiązku naprawienia szkody, ewentualnie przeproszenie i nałożenie innych obowiązków. Z kolei interesy i uprawnienia procesowe to uprawnienia pokrzywdzonego do uzyskania kompletnej informacji o jego uprawnieniach i obowiązkach w toku postępowania, a przede wszystkim możliwość korzystania z uprawnień strony z możliwością łączenia ról procesowych oraz korzystania z innych uprawnień, jakie przepisy procesowe przyznają każdemu uczestnikowi postępowania.
Celem postępowania karnego jest także umożliwienie pokrzywdzonemu uzyskania satysfakcji moralnej i majątkowej. Obowiązek naprawienia szkody w wymiarze majątkowym łagodzi pokrzywdzenie wynikające z przestępstwa. Rozstrzygnięcia co do obowiązku naprawienia szkody powinny być orzeczeniami powszechnymi, w żadnym przypadku nie mogą być traktowane jako wyjątkowe czy nadzwyczajne.
Udział pokrzywdzonego w postępowaniu sądowym w charakterze strony (oskarżyciela posiłkowego, powoda cywilnego.) zwiększa kontradyktoryjność postępowania, co przyczynia się do bardziej wszechstronnego wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy. Znając dobrze okoliczności faktyczne i przebieg popełnionego przestępstwa, pokrzywdzony jest najczęściej wiarygodnym dowodem osobowych i źródłem dla inicjatywy dowodowej. Występowanie pokrzywdzonego w charakterze powoda cywilnego jest tą formą aktywności procesowej pokrzywdzonego, która w znaczący sposób powinna usprawnić postępowanie i daje gwarancje, że cele procesu zostaną osiągnięte, także cele procesu w zakresie kompensacji szkody i zadośćuczynienia nie tylko społecznemu odczuciu sprawiedliwości, ale i indywidualnemu poczuciu złagodzenia krzywd. Należy bowiem podkreślić, iż naprawienie krzywdy spowodowanej przestępstwem - kompensację szkody pokrzywdzonemu - można w przekroju historycznym uznać za jedną z naczelnych zasad polskiego prawa karnego materialnego i procesowego.
Celem niniejszej pracy jest omówienie zagadnień dotyczących powództwa cywilnego w polskim procesie karnym. Główna hipoteza pracy sprowadza się do stwierdzenia, że aktualny stan prawny skutecznie umożliwia realizację powództwa cywilnego właśnie w postępowaniu przed sądem karnym. Hipoteza ta zostanie wykazana poprzez analizę hipotez dodatkowych: powództwo cywilne w procesie karnym nie jest związane z uciążliwymi kosztami, rozpoznawanie powództwa cywilnego w procesie karnym nie prowadzi do komplikacji w przedmiocie właściwości sądu.
Praca została podzielona na cztery rozdziały. W rozdziale pierwszym zatytułowanym „Zagadnienia wprowadzające” poświęcono nieco miejsca ogólnym kwestiom związanym z procesem adhezyjnym. Omówione zostały zagadnienia dotyczące: celowości procesu adhezyjnego, rozwoju polskiego procesu adhezyjnego w aspekcie historycznym oraz charakteru prawnego procesu adhezyjnego. W dalszej części rozdziału porównano proces adhezyjny z takimi instytucjami, jak: a zasądzanie odszkodowania z urzędu, karnoprawny obowiązek naprawienia szkody oraz nawiązka.
Rozdział drugi p.t. „Dopuszczalność i wszczęcie powództwa cywilnego w procesie karnym” zawiera omówienie spraw podlegających rozpoznaniu w procesie adhezyjnym, przesłanek procesu adhezyjnego, zgłoszenia powództwa cywilnego w procesie karnym, terminów wytoczenia powództwa cywilnego oraz właściwość sądu karnego.
W rozdziale trzecim zatytułowanym „Strony w procesie adhezyjnym” przedstawiono kwestie dotyczące pokrzywdzonego oraz innych podmiotów występujących w charakterze powoda cywilnego, a także pozwanego w procesie adhezyjnym.
W rozdziale czwartym p.t. „Przebieg procesu adhezyjnego” zawarte są rozważania na temat przyjęcia powództwa cywilnego do rozpoznania, postępowania dowodowego, rozstrzygnięć w sprawie powództwa cywilnego, zabezpieczenia powództwa cywilnego oraz kosztów procesu adhezyjnego.
Podstawę źródłową pracy stanowią monografie omawiające problematykę procesu adhezyjnego, komentarze do kodeksu postępowania karnego, a także podręczniki dotyczące procedury karnej. Przy pisaniu pracy posługiwano się również literaturą przedmiotu zawartą w licznych periodykach prawniczych oraz zbiorach orzecznictwa.
Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Zagadnienia wprowadzające
3. Dopuszczalność i wszczęcie powództwa cywilnego w procesie karnym
4. Strony w procesie adhezyjnym
5. Przebieg procesu adhezyjnego
6. Zakończenie
7. Bibliografia