Opis pracy
Celem niniejszej pracy jest przybliżenie funkcjonowania adwokatury w Polsce w XVII wieku.
Termin „adwokatura” ma podwójne znaczenie w języku polskim. Może on odnosić się tak do zorganizowanej grupy zawodowej mającej konkretne zadania społeczne, ale również do instytucji prawnej, które istnieje niezależnie od tego, czy w społeczeństwie funkcjonuje grupa zawodowa realizująca zadania tej instytucji. Oznacza to, że adwokatura, jako instytucja prawna może funkcjonować mimo braku adwokatury rozumianej jako zorganizowana grupa zawodowa. Tak właśnie w XIV-wiecznej Polsce istniała adwokatura w rozumieniu instytucji prawnej, której działanie regulowane było Statutami Wiślickimi, choć nie było funkcjonującej adwokatury rozumianej jako zorganizowana grupa zawodowa.
Z kolei określenie „adwokat” rozumiane jest dzisiaj jako osoba, która należy do adwokatury, czyli zorganizowanej grupy zawodowej. Oznacza to, że nie dysponujemy obecnie właściwym określeniem dla osoby, która w dawnych czasach realizowała czynności adwokackie, nie będąc jednocześnie członkiem właściwej zorganizowanej grupy zawodowej, co wynikało z faktu, że grupa taka jeszcze nie powstała. Trudności o charakterze terminologicznym są tym większe, jeśli weźmie się pod uwagę, że w dawnych czasach osobą realizującą funkcje adwokackie określano nazwami, które obecnie mogą być niezrozumiałe (np. responsatis, czyli zwolennik), mylące (np. procurator lub nuntius), czy nawet mającymi wydźwięk pejoratywny (np. przyprawca). W wielu sytuacjach osoby realizujące działania adwokackie nie otrzymywały żadnej nazwy, a w niektórych źródłach (np. w Statutach Wiślickich) osobę realizującą takie czynności nazywano adwokatem, mimo, że nie należała ona do adwokatury jako zorganizowanej grupy zawodowej. W ostatnim przypadku unikanie słowa „adwokat” biorąc pod uwagę dzisiejsze jego znaczenie byłoby skutkiem niestosowania terminologii funkcjonującej obecnie do stosunków średniowiecznych, podczas gdy wykorzystanie tego terminu jest zgodne z terminologią stosowaną w Statutach Wiślickich.
Instytucja patronatu w starożytności przyjmowała różne formy w państwie bizantyjskim, w szczególności na Półwyspie Bałkańskim i było to zależne od stopnia wolności chłopów. Istotną cechą tej instytucji w każdym przypadku było to, że patron – najczęściej właściciel ziemski – chronił interesy chłopów lub innych osób przed nieprawidłowościami pojawiającymi się ze strony administracji centralnej, jak również reprezentował te osoby w sądzie. Był on niejako politykiem, powiązanym z określonym terenem i bardzo dobrze znał zasady prawa i administrowania. Taki rodzaj stosunków polityczno-prawnych funkcjonował również na niektórych ziemiach polskich. Funkcja patrona, która już w tamtych czasach związana była z określeniem „adwokat”, zaczęła z biegiem czasu przekształcać się w funkcję administracyjną. Patron (adwokat), który bronił praw ludności będącej pod jego opieką przed władzą centralną, w wielu sytuacjach stawał również na czele tej ludności, gdy zyskiwała tożsamą i silną organizację społeczną. Dlatego też niektórzy książęta nazywali samych siebie adwokatami. Również sołtysi lub orzekający w imieniu księcia sędzia używał w stosunku do siebie terminu advocatiis.
Praca składa się z czterech rozdziałów. Rozdział pierwszy omawia początki adwokatury w Polsce, w szczególności adwokaturę w okresie monarchii patrymonialnej, adwokaturę w okresie monarchii stanowej, a także adwokaturę w pierwszym okresie Rzeczypospolitej szlacheckiej.
Drugi rozdział pracy skupia się na aspektach organizacji adwokatury polskiej w XVIII wieku. Rozdział omawia stan adwokatury w okresie saskim, aspekt adwokatury w dwóch projektach kodeksu – pierwszym Andrzeja Zamoyskiego i drugim Wojciecha Prusa Olszanowskiego. Odniesiono się również do pierwszych postulatów zorganizowania adwokatury polskiej w formie samorządu zawodowego.
Rozdział trzeci odnosi się do zagadnień związanych z wykonywaniem zawodu adwokata w XVIII-wiecznej Polsce. Omówiona została etyka adwokata pracującego w tych czasach, aplikacja adwokacja, a także krytyka adwokatury polskiej w prosie i poezji XVIII wieku.
Ostatni, czwarty rozdział pracy, został poświęcony sylwetkom osiemnastowiecznych polskich adwokatów. Największa część rozdziału skupia się na osobach Józefa Wybickiego i Franciszka Barssa.
Podstawą źródłową pracy są monografie historii adwokatury polskiej, a także artykuły naukowe zamieszczane w periodykach prawniczych.
Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Początki adwokatury w Polsce
3. Organizacja adwokatury polskiej w XVIII wieku
4. Wykonywanie zawodu adwokata w XVIII-wiecznej Polsce
5. Sylwetki XVIII-wiecznych polskich adwokatów
6. Zakończenie
7. Bibliografia