Opis pracy
Celem pracy jest omówienie problematyki dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza w prawie rzymskim i polskim.
W polskim prawie spadkowym występują dwa rodzaje przyjęcia spadku - proste przyjęcie spadku oraz przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Te dwa sposoby przyjęcia spadku pociągają za sobą odrębne konsekwencje, jeśli chodzi o kwestię odpowiedzialności za długi spadkodawcy. Pojęcie długu w prawie cywilnym jest ściśle związane z zagadnieniem odpowiedzialności. Uprawnieniom wierzyciela w stosunku zobowiązaniowym odpowiadają obowiązki dłużnika. Cały zespół tych obowiązków stanowi treść długu. Dopiero całość obowiązków po stronie długu równoważy treść zobowiązania od strony wierzytelności. Z teoretycznego punktu widzenia dług odróżnia się od odpowiedzialności. W doktrynie podkreśla się, że dług jest wyrazem powinności, tzn. obowiązku świadczenia dłużnika, natomiast odpowiedzialność odnosi się nie do samej powinności, lecz do kwestii pokrycia długu, która jest związana z przymusową realizacją świadczenia. Podczas gdy dług jest zależny od woli dłużnika, to już odpowiedzialność od jego woli nie zależy. Odpowiedzialność angażuje sferę jakichś dóbr zobowiązanego, które mają stworzyć gwarancję zaspokojenia wierzyciela i poddaje sferę tych dóbr uprawnieniom wierzyciela. Może istnieć dług bez odpowiedzialności w tym znaczeniu, że przymusowe ściągnięcie świadczenia będzie wierzycielowi odmówione (w przypadku tzw. zobowiązania niezupełnego). Teoretycznie można również powiedzieć o istnieniu odpowiedzialności bez długu (tzw. dług gruntowy w prawie niemieckim) .
W przypadku prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkodawcy bez jakichkolwiek ograniczeń. Jest to odpowiedzialność z całego majątku za cały dług. Innymi słowy, spadkobierca będzie musiał spłacać dług spadkodawcy niezależnie od tego, czy odziedziczone pieniądze lub inne składniki majątkowe są wystarczające na uregulowanie tej należności . Z kolei przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, iż odpowiedzialność za długi spadkobiercy ograniczona jest do określonej wysokości, a mianowicie do wartości stanu czynnego spadku ustalonego w inwentarzu. Spis inwentarza jest sporządzany właśnie po to, aby ustalić, jakie aktywa należą do spadku oraz jaka jest ich wartość. Inaczej mówiąc, wierzyciel spadkodawcy nie może domagać się zapłaty od spadkobiercy długu ponad wartość aktywów spadku. Podkreślić należy, że spadkobierca również w tym przypadku odpowiada całym swoim majątkiem, jednakże wspomniane ograniczenie odpowiedzialności odnosi się wyłącznie do wysokości kwoty, której zapłaty domagać się może wierzyciel .
Praca składa się z czterech rozdziałów. W rozdziale pierwszym omówiono podstawowe zagadnienia dotyczące dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza w prawie rzymskim, a mianowicie: pojęcie spadku w prawie rzymskim, dziedziczenie beztestamentowe i przeciwtestamentowe, nabycie spadku i jego skutki, prawna ochrona spadkobierców.
Drugi rozdział pracy przedstawia rozważania związane z przyjęciem i odrzucenie, spadku w prawie polskim. W rozdziale tym omówiono takie kwestie, jak: pojęcie dziedziczenia, podmiotowe prawo do dziedziczenia, kategorie podmiotów zdolnych do dziedziczenia, rodzaje przyjęcia spadku w prawie polskim, odrzucenie spadku.
W rozdziale trzecim przybliżono zagadnienia dotyczące oświadczenia spadkobiercy o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Szczegółowo omówiono problematykę zdolności do złożenia oświadczenia woli przez spadkobiercę, sytuacji spadkobiercy przed przyjęciem spadku, formy i treści oświadczenia o przyjęciu spadku, terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku, skutków braku oświadczenia spadkodawcy, a także wad oświadczenia o przyjęciu spadku.
Czwarty, jednocześnie ostatni rozdział pracy, poświęcony jest skutkom prawnym przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W rozdziale tym omówiono dokładnie sporządzenie spisu inwentarza, odpowiedzialność za długi spadkowe przed przyjęciem spadku oraz odpowiedzialność za długi spadkowe po przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Podstawę źródłową pracy stanowią monografie omawiające problematykę dziedziczenia, podręczniki i komentarze do prawa spadkowego, artykuły opublikowane w periodykach prawniczych. Przy pisaniu pracy posługiwano się także orzecznictwem Sądu Najwyższego.
Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza w prawie rzymskim
3. Przyjęcie i odrzucenie spadku w prawie polskim
4. Oświadczenie spadkobiercy o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza
5. Skutki prawne przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza
6. Zakończenie
7. Bibliografia