Oczywista niesłuszność skazania

Celem pracy jest omówienie problematyki odszkodowania za niesłusznie skazanie w świetle prawa polskiego.

Instytucja odpowiedzialności Skarbu Państwa z tytułu niesłusznego skazania jest związana z ryzykiem sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Zawsze bowiem istnieje możliwość popełnienia przez sąd błędu i wydania niesłusznego wyroku skazującego. Podstawowym prawem człowieka, realizowanym w demokratycznym państwie prawa, jest prawo do sądu i prawo do odszkodowania za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. W tym sensie unormowania polskiego prawa stanowią dostateczną gwarancję dla poszkodowanych.

Ogólną podstawą odpowiedzialności Skarbu Państwa jest art. 41 ust. 5 i art. 77 ust. 1 Konstytucji. Dodatkowa gwarancja wynika z prawa międzynarodowego, a mianowicie z art. 3 protokołu nr 7 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Poszkodowany może więc również wnieść, po spełnieniu odpowiednich przesłanek, skargę do Trybunału Konstytucyjnego i skargę do Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Niewątpliwie odpowiedzialność ta ma charakter cywilnoprawny i jest częścią odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone działaniem władzy publicznej. Jednak z powodu szczególnego charakteru została ona uregulowana w rozdziale 58 kodeksu postępowania karnego i w ustawie z 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Bez wątpienia nawet najlepiej zorganizowany wymiar sprawiedliwości nie jest pozbawiony zwykłych ludzkich błędów. Najbardziej drastycznym przejawem błędów wymiaru sprawiedliwości jest pomyłka sądowa, która prowadzi do skazania zupełnie niewinnego człowieka. Dlatego też w nowoczesnym państwie prawa musi funkcjonować taki system, który zagwarantuje pokrzywdzonej osobie wynagrodzenie szkody oraz zadośćuczynienie krzywdy związanej z niesłusznym skazaniem i następnie z wykonaniem kary. Standardy demokratycznego państwa wymagają również, aby odpowiedzialność Skarbu Państwa z powyższego tytułu była uniezależniona od udowadniania winy organu procesowego. W przeciwnym wypadku realizacja roszczeń osób poszkodowanych byłaby w dużym stopniu ograniczona.

W literaturze podkreśla się, że odszkodowanie za niesłuszne skazanie to instytucja prawna uregulowana sui generis – również w prawie międzynarodowym. Spore niedogodności tej instytucji są związane z dużą ilością odesłań do odpowiednich przepisów k.p.k. oraz przepisów k.p.c., które znajdą zastosowanie na zasadzie subsydiarności. Takie niejednolite umieszczenie przepisów dotyczących omawianej tematyki pociąga za sobą doniosłe problemy praktyczne.

Praca podzielona została na pięć rozdziałów. W pierwszym z nich omówiony został proces kształtowania się problematyki błędów wymiaru sprawiedliwości w Polsce w aspekcie historycznym. Rozdział drugi zawiera dokładne omówienie regulacji niesłusznego skazania w k.p.k. z 1997 r.. W rozdziale trzecim przedstawiono problematykę zakresu odszkodowania albo zadośćuczynienia za niesłuszne skazanie. Czwarty rozdział pracy poświęcony jest odszkodowaniu za niesłuszne skazanie w świetle międzynarodowych standardów praw człowieka, natomiast w rozdziale piątym omówiono przebieg postępowania kompensacyjnego.

Praca została napisana przy pomocy metody analizy tekstów aktów prawnych i literatury przedmiotu. W pracy wykorzystano monografie omawiające problematykę odszkodowania za niesłuszne skazanie, podręczniki do procesu karnego, komentarze do kodeksu postępowania karnego, artykuły opublikowane w periodykach prawniczych, a także zbiory orzeczeń Sądu Najwyższego.