Środki ochrony praw człowieka

Praca skupia się na przedstawieniu prawnych aspektów trzech podstawowych źródeł ochrony praw człowieka, czyli ochrony gwarantowanej przez państwo, ochrony gwarantowanej przez prawo międzynarodowe, oraz realizowanej przez organizacje pozarządowe.

Ochrona państwowa praw człowieka

Przepis art. 5 Konstytucji nakłada obowiązek zapewnienia wolności i praw człowieka i obywatela na Rzeczpospolitą Polską. Ponieważ zapewnienie praw to także ich ochrona przed zagrożeniem lub naruszeniem, a przestrzeganie prawa jest obowiązkiem wszystkich władz publicznych (art. 7 Konstytucji), wszystkie organy władzy publicznej w Polsce są obowiązane chronić prawa obywatelskie.

Podobną konstrukcją posługują się umowy międzynarodowe mające na celu ochronę praw człowieka, które - jako podmiot zobowiązany do ich przestrzegania - wskazują państwo będące stroną danej umowy. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego nie jest istotne, jaki organ państwowy prawa te narusza. Ponieważ ratyfikowane umowy międzynarodowe są źródłem powszechnie obowiązującego w Polsce prawa (art. 87 ust. 2 Konstytucji) i to nawet źródłem mającym pierwszeństwo przed ustawami (art. 91 ust. 2 Konstytucji), również i ochrona praw człowieka wynikających z umów międzynarodowych jest obowiązkiem wszystkich polskich władz publicznych.

Ochrona praw człowieka w prawie międzynarodowym

Pod względem formalnym, występujące obecnie w stosunkach międzynarodowych środki i instytucje ochrony praw człowieka można podzielić na tworzone i stosowane przez państwa bez wyraźnych dyspozycji umów międzynarodowych i środki wynikające z zapisów konwencji.

Po II wojnie światowej pierwszą instytucją służącą ochronie praw człowieka stała się ustanowiona rezolucją Rady Gospodarczo-Społecznej ONZ (ECOSOC) z dnia 16 lutego 1946 r. Komisja Praw Człowieka. Jej głównym zadaniem jest przygotowywanie studiów, zaleceń, deklaracji i konwencji w interesującej dziedzinie. Bada ona także okresowe sprawozdania nadsyłane przez państwa, z realizacji praw człowieka i dokonywanego w niej postępu. Przez pierwszych 20 lat, tzn. do czasu uchwalenia Paktów, Komisja koncentrowała się na upowszechnianiu standardów praw człowieka, przyjmując za podstawę Powszechną Deklarację Praw Człowieka. Zgodnie z przyjętą przez siebie w 1947 r. deklaracją, zaaprobowaną przez ECOSOC nie miała kompetencji do zajmowania się skargami na naruszenia praw człowieka. Zmiana nastąpiła w drugiej połowie lat 60-tych XX wieku, kiedy to na podstawie Rezolucji ECOSOC (1967 r.) Komisja została upoważniona do podejmowania działań sprawdzających zarzuty. Następna rezolucja, z 1970 r., ustanowiła nową procedurę, która - w przypadku rażących, masowych i systematycznych naruszeń praw człowieka - umożliwiała podejmowanie działań Narodów Zjednoczonych bez uprzedniej skargi złożonej przez państwo lub jednostkę.