Główne stanowiska i koncepcje ontologiczne w tworzeniu rzeczywistości

Po raz pierwszy termin ontologia został użyty w XVII w. i stanowił nawiązanie do arystotelowskiej filozofii pierwszej „jako nauki o bycie jako bycie, następnie do kontynuacji rozważań w teorii bytu, zajmującej się bytem w jego naturze powszechnej” . Jakkolwiek aktualnie obowiązujące określenie jest wytworem czasów nowożytnych, to rozważania nad istotą bytu były podejmowane już przez starożytnych filozofów. Ontologia często utożsamiana jest z metafizyką, jednak zasadnicza różnica między nimi polega na tym, że ta pierwsza koncentruje się na racjonalnych elementach lub aspektach bytu, czyli jest tak zwaną nauką o „bycie możliwym”. Zatem, ontologia jest nauką „o czystych możliwościach i związkach koniecznych zachodzących między czystymi jakościami idealnymi”. Jest podstawowym, obok epistemologii, działem filozofii zajmującym się badaniem struktury rzeczywistości oraz podejmującym problematykę takich pojęć, jak: byt, istota, przedmiot, istnienie, przyczynowość, czas. Etymologia tego słowa wywodzi się z języka greckiego i oznacza „cokolwiek, co jest” czyli de facto jest nauką o wszystkim co istnieje.

Różne koncepcje filozoficzne podejmują tematykę bytu, sposoby realizowania tego zagadnienia można podzielić na trzy główne rodzaje: idealizm, umiarkowany realizm i materializm. Każde ze wspomnianych stanowisk może przyjmować różnorodne formy, w zależności od skrajności przyjętej koncepcji. Dlatego też, dla idealisty immanentnego umysł jest zdolny poznawać tylko własne przeżycia, wszystkie ciała zatem, to wrażenia doznającego je podmiotu. A ponieważ ich istnienie uzależnione jest od przeżyć konkretnej jednostki, to mogą one istnieć wyłącznie dzięki niej. „To, że ciała istnieją, znaczy, że ktoś ich doznaje, ktoś je przeżywa, jest ich świadom.” Z kolei koncepcje oparte na idealizmie transcendentalnym sprowadzają problem istnienia bytów do wytwarzanych przez umysł konstrukcji. Podobnie jak w idealizmie immanentnym odrzuca się tu jakoby ciała istniały w sposób dosłowny, zamiast tego są one efektem myślenia o nich, uświadamiania sobie ich obecności.

Jeden z przedstawicieli idealizmu immanentnego – George Berkeley zakładał, że świat istnieje tylko dlatego, że ludzie go postrzegają. Z kolei obszary świata niedostępne człowiekowi obserwowane są przez Boga. Tylko jemu dane jest postrzegać cały materialny wszechświat, ludzie z kolei a raczej ludzkie dusze, odbierają rzeczywiste lub pozorne wyobrażenia pokrywające się z tymi doznawanymi przez Boga. Dla Berkeleya istnienie materii jest niemożliwe, a istnienie otaczającego nas świata przyrody jest wynikiem woli stwórcy. Podobnie, wszelki ruch i zjawiska zachodzące w naszym otoczeniu są znakami, wyrazami woli i aktywności Boga. Ogólnie rzecz ujmując, cała przestrzeń jest ideą wzajemnie oddziałujących na siebie wrażeń zmysłowych. Tak pojmowany przez Berkeleya byt ma charakter skrajnego idealizmu opartego na odmianie monizmu, który odrzuca istnienie jakiejkolwiek materii.