Analiza dochodów i wydatków budżetu samorządu terytorialnego na przykładzie wybranej gminy

Opis zawartości pracy

Rozdział pierwszy poświęcony jest wyjaśnieniu istoty samorządu terytorialnego, jego genezy oraz podstaw prawnych funkcjonowania w Polsce. Przedstawiono w nim organizację i strukturę samorządu, ze szczególnym uwzględnieniem gminy jako podstawowej jednostki samorządu. Omówiono również kompetencje organów gminy oraz zakres ich działania, a także zadania, jakie realizuje samorząd gminny w ramach swojej autonomii.

Rozdział drugi koncentruje się na budżecie jako kluczowym narzędziu gospodarki finansowej gminy. Zawarto w nim definicję budżetu, jego strukturę oraz zasady tworzenia i uchwalania. Szczegółowo opisano procedurę budżetową, a także źródła dochodów i kierunki wydatków, które determinują możliwości rozwojowe jednostki samorządu terytorialnego.

Rozdział trzeci przedstawia charakterystykę wybranej gminy jako badanego podmiotu. Opisano jej położenie, strukturę demograficzną i administracyjną oraz główne kierunki polityki inwestycyjnej. Wskazano również podstawowe źródła dochodów gminy, takie jak subwencje, podatki lokalne czy środki zewnętrzne, oraz główne obszary wydatków, w tym inwestycje, oświatę i infrastrukturę.

Rozdział czwarty zawiera analizę dochodów i wydatków wybranej gminy w latach 2018–2023. Przeanalizowano zmiany w strukturze dochodów, ich dynamikę oraz wpływ na realizację zadań własnych i zleconych. Omówiono również wydatki gminy, ich priorytetyzację i efektywność, a także wskaźniki budżetowe zgodne z Rozporządzeniem Ministra Finansów. Na zakończenie przedstawiono wnioski z przeprowadzonych badań, wskazujące na kondycję finansową gminy i rekomendacje na przyszłość.

Organy gminy i ich kompetencje

Strukturę organizacyjną, zadania i kompetencje samorządu gminnego określa Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. W myśl art. 2 i 3 gmina jest wyposażona w osobowość prawną a także realizuje zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Gmina realizuje powierzone jej zadania za pośrednictwem swoich organów, do których zalicza się radę gminy oraz wójta.

Rada gminy to organ stanowiący i kontrolny odnośnie ogółu spraw, dotyczących działalności gminy, z wyjątkiem tych, pozostawionych do rozstrzygnięcia w referendum lub ustawowo przypisanych innym podmiotom. W zakresie kompetencji stanowiącej rada podejmuje uchwały, którym przypisany jest zróżnicowany charakter prawny. Art. 18 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym wskazuje, iż do wyłącznej właściwości rady gminy należy :

• uchwalanie statutu gminy;
• ustalanie wynagrodzenia wójta, kierunków jego działania i przyjmowanie sprawozdań z realizowanej przez niego działalności;
• powoływanie i odwoływanie głównego księgowego budżetu gminy tj. skarbnika, co jest poprzedzone wnioskiem wójta;
• 0uchwalanie budżetu gminy, weryfikowanie i rozpatrywanie sprawozdań z wykonania budżetu, podejmowanie uchwał odnośnie udzielenia bądź nieudzielenia absolutorium;
• uchwalanie programów gospodarczych;
• rozpatrywanie raportu dotyczącego stanu gminy i podejmowanie uchwały odnośnie udzielenia lub nieudzielenia wotum zaufania w związku z nim;
• przyjmowanie programów rozwoju zgodnie z trybem określonym w przepisach odnoszących się do zasad prowadzenia polityki rozwoju;
• określanie zakresu działań jednostek pomocniczych, zasad zgodnie z którymi przekazywane im są składniki mienia i zasad przekazywania na realizowane przez nie zadania środków budżetowych;
• podejmowanie uchwał w sprawie opłat i podatków jednak wyłącznie w granicach, jakie określają odrębne przepisy;
• podejmowanie uchwał dotyczących spraw majątkowych gminy, a które przekraczają swym zakresem zwykły zarząd;
• wyznaczanie wysokości sumy, do której wójt ma prawo zaciągać samodzielnie zobowiązania;
• podejmowanie uchwał odnośnie przyjęcia określonych w art.8 ust.2 i 2a zadań;
• podejmowanie uchwał w sprawie współpracy i realizacji wspólnych działań z innymi gminami i wyodrębnianie w ten sposób właściwego majątku na ten cel;
• podejmowanie uchwał odnośnie współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw i przynależności do zrzeszeń społeczności regionalnych i lokalnych o zasięgu międzynarodowym;
• podejmowanie uchwał dotyczących herbu gminy, nazewnictwa placów, ulic, dróg wewnętrznych oraz wznoszenia pomników;
• przyznawanie honorowego obywatelstwa gminy;
• podejmowanie uchwał dotyczących zasad przyznawania stypendiów dla uczniów i studentów;
• stanowienie w pozostałych sprawach, które są ustawowo zastrzeżone do kompetencji rady gminy.

Pojęcie i struktura budżetu gminy

Podstawę gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego stanowi budżet. Jest on definiowany jako plan finansowy państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, obejmujący dochody oraz wydatki, uchwalany przez organ przedstawicielski na okres budżetowy, zwykle roczny .

Aby zrozumieć pojęcie zarządzania finansami należy zapoznać się z definicją słowa budżet, które wywodzi się ze starofrancuskiego bougette - woreczek, z łac. bulga pierwotnie oznaczało torbę do zbierania dochodów. Nazwa „budżet” w odniesieniu do państwa, pojawiła się pod koniec XVIII wieku. Pierwsze budżety państwa sporządzono w Anglii (1689) w Polsce (1768) oraz we Francji (1781). Wraz z etapem rozwoju państwowości, wyodrębniania się struktur samorządowych oraz powstawania przedsiębiorstw, następuje zmiana treści pojęcia budżetu. Termin „budżet” staje się pojęciem zróżnicowanym. Pomimo przenikania dorobku z dziedziny finansów publicznych do sektora komercyjnego istota budżetu opierająca się na zestawieniu dochodów ze wszystkich źródeł oraz wydatków na ściśle określone cele, pozostaje niezmienna. Współcześnie, budżet to plan działania całego przedsiębiorstwa, który prezentuje sposób alokacji zasobów wyrażony w jednostkach pieniężnych, sporządzany na okres roku, zaakceptowany oraz realizowany przez pracowników poszczególnych szczebli zarządzania.

Wraz z ewolucją budżetu, intensywnie rozwija się pojęcie zarządzania finansami. Początek rozwoju zarządzania finansami upatruje się wraz z początkiem finansowania funduszy oraz agencji rządowych oraz państwowego sektora gospodarki w Stanach Zjednoczonych podczas drugiej wojny światowej. Po raz pierwszy za pomocą tej formy zarządzania środkami finansowymi, rozliczano dostawców broni oraz żywności dla wojska oraz producentów samochodów oraz innego sprzętu na potrzeby wojenne. Tam też po raz pierwszy zostaje zdefiniowane pojęcie zarządzania finansami, jako kategorii z dziedziny finansów, rejestrujące zjawiska pieniężne, polegające na przepływie środków pieniężnych pomiędzy różnymi podmiotami.