Zabezpieczenia ryzyka kredytowego stosowane w polskich bankach

Rodzaje operacji kredytowych

Wyszczególnia się następujące rodzaje operacji kredytowych:

• Kredyt w rachunku bieżącym - forma kredytu bankowego, w której bank udostępnia klientowi środki finansowe na bieżącym rachunku bankowym, umożliwiając przekroczenie salda dostępnych środków;
• Kredyt dyskontowy (weksel) - bank wykupuje od klienta weksel przed jego terminem płatności, dyskontując jego wartość;
• Kredy akceptacyjny i bankowe awale - bank akceptuje weksel wystawiony przez klienta, zobowiązując się do jego zapłaty, natomiast awale to gwarancje bankowe zabezpieczające płatność weksla;
• Kredyt lombardowy - kredyt udzielany przez bank pod zastaw ruchomości, takich jak papiery wartościowe lub towary;
• Kredyt konsorcjonalny - kredyt udzielany przez kilka banków wspólnie, zazwyczaj na dużą skalę, w celu sfinansowania dużych przedsięwzięć lub inwestycji;
• Kredyty konsumpcyjne - kredyty udzielane na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą, na przykład na zakup dóbr konsumpcyjnych;
• Faktoring - usługa finansowa polegająca na wykupie przez faktora (instytucję finansową) wierzytelności krótkoterminowych przedsiębiorstwa, co poprawia płynność finansową tego przedsiębiorstwa.

Pojęcie zarządzania ryzykiem kredytowym

W anglosaskiej literaturze z dziedziny bankowości używane są dwa terminy: Risk-Management (sterowanie ryzykiem) i Risk Management (zarządzanie ryzykiem). Sterowanie ryzykiem postrzegane jest przez wielu autorów jako element zarządzanie ryzykiem. Oznacza ono podejmowanie określonych działań zorientowanych na korygowanie (kompensowanie) jego ujemnych skutków (sterowanie pasywne) lub uprzedzenie negatywnych konsekwencji ryzyka (sterowanie aktywne).

A. Schulte pod pojęciem zarządzania ryzykiem określa „planowa i celowa analizę, sterowanie i kontrolę pozycji ryzyka. Planowanie oznacza przy tym systematyczną, a nie przypadkowa analizę, zaś celowość oznacza świadome śledzenie wywodzących się z celów przedsiębiorstwa bankowego pozycji szans i ryzyka konkretnej instytucji bankowej”.

Z kolei według A. Schmolla „Zarządzanie ryzykiem jest niczym innym, jak intensywnym rozprawianiem się z polityką odnośnie ryzyka i odpowiednim uwzględnianiem jej w polityce handlowej i działalności kredytowej banku”.

Klasyfikacja form zabezpieczeń kredytu

Jedną z klasyfikacji zabezpieczeń kredytu jest podział na zabezpieczenia osobowe i rzeczowe.

W grupie zabezpieczeń osobowych wyszczególnić można:

• poręczenie - osoba trzecia zobowiązuje się do spłaty kredytu w przypadku, gdy kredytobiorca nie wywiązuje się z obowiązków płatniczych;
• gwarancje bankowe - bank zobowiązuje się do zapłaty określonej kwoty wierzycielowi w przypadku niewypłacalności kredytobiorcy;
• awal wekslowy - forma poręczenia weksla, w której osoba trzecia zobowiązuje się do zapłaty sumy wekslowej, jeżeli dłużnik tego nie uczyni.

W grupie zabezpieczeń rzeczowych wymienia się:

• hipoteka - zabezpieczenie na nieruchomości, które daje wierzycielowi prawo do egzekucji z jej wartości w przypadku niespłacenia kredytu;
• zastaw rejestrowy - zabezpieczenie na ruchomościach, takich jak maszyny, pojazdy, które umożliwia wierzycielowi ich przejęcie i sprzedaż w razie niewypłacalności dłużnika;
• zastaw zwykły - zabezpieczenie na rzeczach ruchomych, gdzie przedmiot zastawu jest fizycznie przekazywany wierzycielowi;
• blokada środków na rachunku bankowym - środki na rachunku bankowym kredytobiorcy są blokowane jako zabezpieczenie spłaty kredytu;
• przewłaszczenie na zabezpieczenie - własność ruchomości przechodzi na wierzyciela jako forma zabezpieczenia, z zastrzeżeniem, że zostanie zwrócona po spłacie kredytu;
• cesja wierzytelności - kredytobiorca przenosi na wierzyciela prawa do swoich wierzytelności wobec osób trzecich jako zabezpieczenie.

Cel i zakres pracy

Niniejsza praca ma charakter teoretyczno-empiryczny. Jej celem, jest próba bliższego ukazania zagadnień dotyczących bezpiecznego zarządzania ryzykiem kredytowym, które stanowi najważniejszy element prawidłowego działania bankowości komercyjnej. W rozdziale empirycznym zaprezentowano ocenę zdolności kredytowej stosowaną przez wybrane banki polskie.

Praca została podzielona na pięć rozdziałów. Pierwszy z nich charakteryzuje operacje bankowe, ujmując kredytowania jako aktywna działalność banku komercyjnego oraz przedstawia rodzaje operacji kredytowych.

W rozdziale drugim przedstawiono istotę, rodzaje ryzyka bankowego, przyczyny jego występowania i proces zarządzania nim.

Rozdział trzeci zawiera ogólny zarys i klasyfikację ryzyka kredytowego, przyczyny oraz następstwa jego występowania

W rozdziale czwartym omówiono podstawowe pojęcia związane z zarządzaniem ryzykiem kredytowym. Przedstawiono tu krótką charakterystykę, wymieniając funkcje i elementy w celu wprowadzenia do tematyki działań i mechanizmów redukcji tegoż zjawiska. Omówiono zasady tworzenia rezerw celowych, monitoring portfela kredytowego jak również prawne formy zabezpieczenia kredytu.

Ostatni piąty rozdział analizuje na podstawie zebranych danych i informacji bankowych szczegółową sytuację dotyczącą ryzyka kredytowego w działalności wybranych banków polskich. W rozdziale tym zaprezentowana została szeroka gama instrumentów i przedsięwzięć minimalizujących ryzyko w akcji kredytowej Pekao SA, PKO BP oraz PBK SA w Warszawie. Charakterystycznym walorem piątego rozdziału są tablice, które przez oddziaływanie graficzne ułatwiają zrozumienie i upraszczają odczyt danych.