Kryminalistyczne badanie pisma ręcznego

Opis zawartości pracy

Praca ma na celu przybliżyć zagadnienie kryminalistycznego badania pisma ręcznego i ma charakter teoretyczny.

Składa się z czterech rozdziałów.

W rozdziale pierwszym omówiono zagadnienie badania pisma ręcznego jako elementu kryminalistycznego badania dokumentów. Przytoczono w nim definicje dokumentów w kryminalistyce i w naukach prawnych, wymieniono rodzaje dokumentów a także zakres kryminalistycznych badań dokumentów i metody zabezpieczenia dokumentów.

W rozdziale drugim, w którym znajduje się charakterystyka pisma ręcznego, opisano etapy i uwarunkowania rozwoju pisma ręcznego oraz cechy identyfikacyjne takiego pisma.

Rozdział trzeci zawiera opis badań identyfikacyjnych pisma ręcznego. W tym celu opisano historię badań identyfikacyjnych pisma, a także dokładniej omówiono metodę graficzno- porównawczą i badania grafologiczne. Rozdział zawiera też zakres badań identyfikacyjnych, a także zasady badania podpisów.

W rozdziale czwartym zajęto się problematyką ekspertyzy pismoznawczej w postępowaniu karnym i cywilnym. Poruszono temat ekspertyzy i biegłego w postępowaniu, wskazano, czym jest materiał dowodowy i materiał porównawczy w ekspertyzie i jaką ma wartość. Wymieniono główne cechy opinii pismoznawczej, a także błędy, jakie mogą się w niej pojawić. Jako przykład badań pismoznawczych omówiono przeprowadzoną w Instytucie Ekspertyz Sądowych w Krakowie ekspertyzę podpisu tajnego współpracownika Służby Bezpieczeństwa o pseudonimie „Bolek”. Do napisania pracy posłużyły informacje z licznych monografii i publikacji zbiorowych, artykułów, aktów prawnych i kilku źródeł internetowych.

Pojęcie dokumentu w kryminalistyce i w naukach prawnych

W świetle słownikowego ogólnego ujęcia dokument to rzeczowe świadectwo zjawiska sporządzone w formie właściwej dla określonego miejsca i czasu Problematyka dokumentu jest przedmiotem zainteresowań badawczych różnych dziedzin i dyscyplin wiedzy, tj. nauk historycznych, prawniczych i kryminalistyki. Z tego powodu nie jest możliwe wypracowanie uniwersalnej definicji dokumentu. Termin ten jest definiowany w sposób zróżnicowany w zależności od tego czy określenia jego znaczenia podejmuje się prawo administracyjne, karne, cywilne czy kryminalistyka. Należy ponadto rozróżniać prawnoprocesowe rozumienie dokumentu od rozumienia karnoprawnego.

Pojęcie dokumentu pojawia się przede wszystkim na gruncie postępowania dowodowego, w kryminalistyce, ale też w działach prawa cywilnego i karnego – materialnego i procesowego. Pojawia się również w obszarze postępowań administracyjnych i sądowoadministracyjnych. W procedurze cywilnej lub administracyjnej określenie dokument pojawia się w kontekście jego funkcji dowodowych, zróżnicowanych w zależności od tego, czy chodzi o dokument urzędowy czy prywatny. W Kodeksie postępowania cywilnego dokument urzędowy jest łączony z domniemaniem autentyczności oraz zgodności z prawdą tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone (art. 244§1 k.p.c.). Natomiast dokument prywatny jest łączony wyłącznie z domniemaniem autentyczności oraz że osoba na nim podpisana zawarła oświadczenie zawarte w dokumencie (art. 245 k.p.c.). Dokument w procesie karnym jest postrzegany jako dowód rzeczowy lub tzw. dowód mieszany (osobowo-rzeczowy) podlegający odczytaniu.

Zakres kryminalistycznych badań dokumentów

Zakres kryminalistycznych badań dokumentów dla dwóch istniejących specjalności obowiązujący w Wydziale Badań Dokumentów, Fonoskopii i Technik Audiowizualnych Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego w Warszawie zawiera Decyzja nr 32/07 dyrektora instytutu badawczego CLK KGP wydana 16 maja 2007 roku w sprawie określenia wykazu dyscyplin, w zakresie których wydawane są opinie w policyjnych laboratoriach kryminalistycznych oraz specjalności, w zakresie których nadaje się uprawnienia do samodzielnego wydawania opinii. Według tego dokumentu kryminalistyczne badanie dokumentów obejmuje klasyczne badania dokumentów i techniczne badania dokumentów.

Klasyczna ekspertyza dokumentów sporządzonych pismem ręcznym jest nazywana także badaniami pismoznawczymi, graficzną analizą rękopisów lub analizą graficzno-identyfikacyjną rękopisów. W głównej mierze zajmuje się badaniem pisma ręcznego oraz podpisów w celu identyfikacji ich autora. Są to badania pisma sensu stricto. W zakres klasycznego badania dokumentów wchodzi identyfikacja osób na podstawie pisma ręcznego, identyfikacja maszyn do pisania na podstawie pisma maszynowego. Ponadto określa się autentyczność dokumentów, wykorzystując porównawczą analizę pisma ręcznego, drukowanego, maszynowego, odcisków pieczęci. Analiza porównawcza podpisów i rękopisów ma na celu ustalenie liczby wykonawców, identyfikację autorów, weryfikację autentyczności i identyfikację autora sfałszowanego dokumentu. Ustala się metodę sfałszowania dokumentu. Klasyczne badanie dokumentów to również analizowanie warstwy formalnej, lingwistycznej i treściowej, a następnie tworzenie hipotez osobopoznawczych o autorach dokumentów lub wykonawcach dokumentów anonimowych. Badanie dokumentów obejmuje również podstawową analizę techniki ich sporządzenia.

Techniczne badanie dokumentów to przede wszystkim określenie techniki ich wytwarzania oraz wieku i autentyczności, którą można potwierdzić na podstawie badań podłoża, wykorzystywanych urządzeń (form, czcionek drukarskich), stosowanych zabezpieczeń, środków kryjących czy kolejności nałożenia napisów. Badacze zajmują się wykrywaniem sfałszowanych banknotów, pieczątek i pieczęci, a także starają się zidentyfikować materiały i urządzenia użyte do ich wykonania. Badanie dokumentów obejmuje również odczytywanie zapisów, które zostały usunięte, rozmyte, przerobione, podrobione lub niewidoczne. Analizie poddaje się wgłębione ślady pisma. Kryminalistyka w tym obszarze zajmuje się także odtwarzaniem wyglądu i treści dokumentów uszkodzonych poprzez ogień, nasłonecznienie, wodę czy upływ czasu . W dalszej części niniejszej pracy zostanie bliżej omówiony jeden z elementów klasycznej analizy dokumentów mianowicie badanie identyfikacyjne pisma ręcznego. Zanim jednak to nastąpi, można przybliżyć problematykę technicznych badań samych dokumentów.

Cechy identyfikacyjne pisma ręcznego

W identyfikacji kryminalistycznej cechę traktuje się jaką właściwość czegoś i wyróżnia się różne kategorie cech. Cechy mogą być zatem indywidualne, grupowe, ilościowe i jakościowe. Można je również zestawiać w pary, tworząc cechy zgodne, niezgodne, sprzeczne określane również jako zbieżne, rozbieżne i wykluczające się oraz przeciwne, zależne i niezależne . W ostatnich latach dąży się do zmienienia paradygmatu kryminalistyki, co wymaga stworzenia reprezentatywnych baz populacyjnych, aby można było wykonywać analizy statystyczne i wiarygodne badania porównawcze. W przypadku badań pisma ręcznego nadal największe znaczenie odgrywa jednak subiektywna ocena materiału dowodowego, ponieważ cechy identyfikacyjne pisma są podatne na zmiany, zaburzenia i naśladownictwo lub fałszowanie. Z tego względu utworzenie stałego katalogu cech identyfikacyjnych nie jest możliwe. Badane cechy trudno zmierzyć na skali i ustandaryzować dla potrzeb badań na dużych grupach ludzi, zatem każdorazowo potrzebne jest indywidualne spojrzenie na materiał badawczy.