Współczesne pojmowanie terminu "bezpieczeństwo" w polskiej nauce

Opis zawartości pracy

Celem niniejszej pracy jest współczesne pojmowanie terminu bezpieczeństwo w nauce Polski wraz z metodologią i metodyką w naukach bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo to wielowymiarowe pojęcie, uzależnione od szeregu czynników. Współczesne wymiary bezpieczeństwa są przedmiotem dyskusji i zainteresowania socjologów, psychologów, teoretyków i praktyków. Nauki o bezpieczeństwie są niezbędnym elementem dostarczającym wiedzy o specyfice zagrożeń i sposobach reagowania na zagrożenia bezpieczeństwa o różnym charakterze. W pracy skupiono się na interpretacji współczesnego wymiaru bezpieczeństwa w ujęciu definicyjnym prezentowanym w literaturze przedmiotu oraz w licznych aktualnych opracowaniach ekspertów.

Praca składa się z trzech rozdziałów. W rozdziale pierwszym zaprezentowano definicyjne ujęcie pojęcia i typologie bezpieczeństwa oraz historię i sprzeczności w interpretowaniu bezpieczeństwa.

W rozdziale drugim zawarto podstawy nauk o bezpieczeństwie jako obszaru nauk społecznych. Wymieniono metody i techniki stosowane w badaniu nauk o bezpieczeństwie i obronności oraz funkcje, jakie takie badania pełnią.

W rozdziale trzecim przedstawiono zakres bezpieczeństwa międzynarodowego i narodowego oraz uwarunkowania i zadania realizowane w ramach zapewnienia BN. W Ostatniej części pracy umieszczono wyzwania i problemy bezpieczeństwa w XXI wieku.

Praca jest próbą zebrania informacji i uzyskania odpowiedzi na pytania: w jaki sposób i w jakim celu prowadzi się badania nauk o bezpieczeństwie, jaka jest relacja między bezpieczeństwem a zagrożeniem, jak współcześnie jest postrzegane bezpieczeństwo i jakie tendencje pojawiają się w skali globalnej odnośnie nowych szans, wyzwań i zagrożeń społeczeństw. Temat jest aktualny i dynamicznie się rozwija, zrozumienie istoty bezpieczeństwa, jego uwarunkowań, tego, w jaki sposób jest postrzegane w sensie potocznym i naukowym, pozwoli poznać strategie działania służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i ocenić czy są adekwatne do realnej sytuacji w kraju i na świcie.

Definicja bezpieczeństwa - czym jest bezpieczeństwo?

Pojęcie bezpieczeństwa jest wielopłaszczyznowe i można je rozpatrywać z różnych perspektyw – m.in. psychologii, socjologii, politologii, stosunków międzynarodowych, prawa, ekonomii, historii, nauki o państwie. Wieloznaczność wynika z postrzegania i zakresu, jaki bierze się pod uwagę. Bezpieczeństwo jest postrzegane jako najważniejsza potrzeba w życiu człowieka, o jaką stale się zabiega i walczy.

Termin bezpieczeństwo pochodzi od łacińskiego sine cura lub securitas, które oznaczają „stan bez pieczy” . Rozpatrując obiektywne i potoczne rozumienie bezpieczeństwa ujmuje się to zjawisko społeczne jako cechę właściwą dla relacji społecznych, gdzie strony niczym sobie nie zagrażają i nikt nie czuje się zagrożony. W słownikowej definicji wspomina się, że bezpieczeństwo może być stopniowane, a więc można być bezpiecznym, bezpieczniejszym lub niczym nie zagrożonym.

Bezpieczeństwo jest cechą składową istnienia różnych podmiotów: jednostek, podmiotów pozaludzkich i form istnienia. W szerokim ujęciu określa stan obiektywny wyrażający się przez brak zagrożenia. Bezpieczeństwo można również zdefiniować jako subiektywny stan psychiczny, który charakteryzuje się brakiem wewnętrznego poczucia zagrożenia. Traktuje się je również jako istotną potrzebę i wartość dla osób indywidualnych i grup społecznych, która stymuluje do działania. Bezpieczeństwo samo w sobie jest ważnym celem działania i immanentnym elementem ludzkiej działalności, ponieważ ochrona przed zagrożeniami jest istotną częścią życia.

Historyczna ewolucja znaczenia bezpieczeństwa

Znaczenie i zakres terminu bezpieczeństwo zmieniało się wraz z postępem cywilizacyjnym. Konieczne było poszerzanie zakresu znaczeniowego, ponieważ pojawiały się nowe zagrożenia i wyzwania przed jakimi stawał świat To powodowało, że termin bezpieczeństwa musiał obejmować coraz to nowe grupy zagrożeń i sposoby na ich eliminowanie . Dawniej w podstawowym znaczeniu bezpieczeństwo było postrzegane jako zachowanie zdolności militarnej do obrony żywotnych interesów konkretnej grupy ludzi .

Ewolucję bezpieczeństwa można ująć w ramy 3 fal, które wynikają z rozwoju cywilizacyjnego ludzkości. Koncepcję fal (rewolucji) cywilizacyjnych w rozwoju ludzkości zastosował A. Toffler. Badacz w historii świata wyróżnił falę agrarną, industrialną i informacyjną, które między innymi były powiązane z postrzeganiem bezpieczeństwa. Wraz z rozwojem cywilizacji narzędzia i metody zapewniania bezpieczeństwa oraz źródła przemocy ulegały zmianie. Podczas fali agrarnej która miała początek około 10000 lat temu, bezpieczeństwo polegało na ochronie przed przemocą naturalną czyli biologiczną, fizyczną i duchową. W kolejnej fali industrialnej fizyczne składniki przemocy zostały rozbudowane. Spory, konflikty i kryzysy były potęgowane przez narzędzia i zasoby materialne, ponadto załamała się harmonia między materialnymi i pozamaterialnymi składnikami poszczególnych podmiotów bezpieczeństwa. To oznacza, że fizyczne i energetyczne składniki bezpieczeństwa nie były już spójne ze składnikami duchowymi i informacyjnymi. Obecnie mamy do czynienia z 3 falą rozwoju cywilizacyjnego, gdzie najbardziej rozbudowane są niematerialne czynniki siły, przede wszystkim informacyjne. Ponownie zacierają się różnice między materialnymi i pozamaterialnymi składnikami sił bezpieczeństwa. Tak więc przez dotychczasowy rozwój ludzkości bezpieczeństwo było kolejno najbardziej powiązane z poziomem biologicznym, mechanicznym i informatycznym. Człowiek wytworzył cywilizację agrarną, przemysłową i informatyczną. Koncepcje bezpieczeństwa tak jak inne elementy życia musiały się stopniowo przekształcać, aby dopasować się do nowych problemów.

Rodzaje bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo można rozpatrywać w trzech wymiarach - mówi się o bezpieczeństwie podmiotowym, przedmiotowym i procesualnym.

Bezpieczeństwo podmiotowe skupia się na jego uczestnikach czyli na państwie, życiu społecznym i jednostkach, które są głównymi podmiotami bezpieczeństwa. Istotą bezpieczeństwa jest zapewnienie dobra ludzkiego w każdym aspekcie. W. Kitler uważa, że podmiotowe ujęcie bezpieczeństwa może dotyczyć osób, grup ludzi o różnej skali wartości, struktur sformalizowanych i terytorialnych takich jak gmina, województwo, państwo, grupa państw. Podobnie twierdzi S. Koziej który uważa, że podmiotem bezpieczeństwa są jednostki o własnych celach, interesach i ambicjach .

Drugi wymiar bezpieczeństwa to bezpieczeństwo przedmiotowe. Tutaj bezpieczeństwo wiąże się z ochroną kierunków, wartości i metod polityki oraz przestrzennym bezpieczeństwem krajów. Odchodzi się od kładzenia nacisku na jedynie zdolności militarne kraju, a bardziej skupia się na zawieraniu sojuszy i budowaniu zaufania pomiędzy krajami z poszanowaniem prawa obywateli do swobód . Przedmiotowy sposób postrzegania bezpieczeństwa to również dbałość o rozwój społeczny i gospodarczy jednostek, który można zapewnić stabilnymi warunkami, aby umożliwiały realizacje celów. Bez poczucia bezpieczeństwa rozwój społeczny i gospodarczy świata czy pojedynczych osób nie mógłby bowiem zaistnieć . W wymiarze przedmiotowym bezpieczeństwa można wyróżnić bezpieczeństwo polityczne i militarne, ekonomiczne, społeczne, kulturowe, ideologiczne, ekologiczne, zewnętrzne i wewnętrzne .

Bezpieczeństwo procesualne rozumie się jako efekt postępu cywilizacyjnego i ewolucji życia. Istotne w tej kwestii jest zjawisko globalizacji, ponieważ obecnie bezpieczeństwo coraz trudniej rozdzielać na bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe. W wyniku ewolucji myśli społeczno-politycznej bezpieczeństwo stało się procesem dynamicznym i powinno być traktowane jako całość . Bezpieczeństwo tego rodzaju dotyczy subiektywnych i obiektywnych kryteriów bezpieczeństwa takich jak pewność funkcjonowania i rozwoju konkretnego podmiotu .