Polski system ubezpieczeń emerytalnych

Rozwój rynku ubezpieczeń jest możliwy dzięki istnieniu gospodarki rynkowej. Po przemianach, które zaszły w naszym kraju po roku 1989 polski rynek jest bardzo interesujący z punktu widzenia ubezpieczycieli zagranicznych, chociaż trwa jeszcze jego okres ochronny. Jeszcze w roku 1991 tylko jeden zakład ubezpieczeń (na 17 działających) posiadał kapitał w przeważającej części zagraniczny, natomiast w roku 1998 już 25 (przy liczbie zakładów 55). W pierwszej połowie 1999 r. udział kapitału zagranicznego w kapitale podstawowym zakładów ubezpieczeń wynosił 41,36% i szacuje się, że wciąż będzie wzrastał1.

Popyt ludności na ubezpieczenie zależy od wielu czynników; wśród nich podstawowe to poziom dochodów i posiadany majątek. Poziom bogacenia się społeczeństwa decydować będzie zatem o jego zdolności i potrzebie posiadania ochrony ubezpieczeniowej. Ponadto gospodarka rynkowa zachęca do aktywności na różnych płaszczyznach, co jednak wiąże się z różnorodnym ryzykiem.

Szczególnie dynamicznie rozwija się sprzedaż ubezpieczeń życiowych, w tym ubezpieczeń na życie z funduszem inwestycyjnym. Na tle wprowadzonej w 1999 r. reformy ubezpieczeń społecznych wydaje się, że ta forma (tzn. ubezpieczenia życiowe) zabezpieczenia finansowego na okres zmniejszonej aktywności zawodowej zyskiwać będzie na znaczeniu; także w postaci ubezpieczeń grupowych, które okazują się najchętniej wykorzystywaną możliwością wśród pracowniczych programów emerytalnych.

Rozwój ubezpieczeń życiowych (zwłaszcza z funduszem inwestycyjnym) oraz działalność funduszy emerytalnych wzmocni znaczenie instytucji ubezpieczeniowych jako inwestorów na rynku kapitałowym. Należy oczekiwać, że zwiększy się popyt na akcje i obligacje, pojawią się nowe instrumenty finansowe, jak choćby ubezpieczeniowe instrumenty pochodne w procesie reasekuracji.

Konkurencja na rynku ubezpieczeń, specyfika procesu zarządzania ryzykiem i doboru optymalnego programu ubezpieczeń oraz bezpośrednie dla klienta znaczenie polityki inwestycyjnej ubezpieczycieli wiążą się z koniecznością rozwoju usług finansowych. Stale potrzebni są specjaliści od zarządzania ryzykiem, profesjonalni doradcy w zakresie oceny zakładów ubezpieczeń oraz ich usług, doradcy inwestycyjni i do spraw zarządzania aktywami. Młody nowoczesny polski rynek ubezpieczeniowy wciąż cierpi na niedobór wyspecjalizowanych kadr, tak w zakładach ubezpieczeń, jak również w szeregach pośredników i doradców. Działalność szkoleniowa ubezpieczycieli i szkół wyższych, w połączeniu z coraz wyższymi wymaganiami klientów, powinna tę sytuację zmienić, tym bardziej, iż badania sondażowe klientów zakładów ubezpieczeń wskazują na przewagę znaczenia jakości obsługi nad chociażby wysokością składki. Wagę jakości obsługi wzmocni też dostosowanie przepisów polskiego prawa ubezpieczeniowego do standardów unijnych, gdyż oznacza to m.in. zmniejszenie nadzoru państwa nad kształtem produktów na rzecz wyrywkowej kontroli ex post.

Walka o klienta oraz zmiany gospodarcze i technologiczne przynoszą w konsekwencji rozszerzanie ofert przez zakłady ubezpieczeń. Powstają nowe produkty dostosowane do zmieniających się warunków i zapotrzebowania klientów. W portfelu polskich ubezpieczycieli wciąż przeważają ubezpieczenia komunikacyjne. Generalnie na znaczeniu zyskują ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Intensywnie rozwija się również sektor usług bankowo-ubezpieczeniowych. Koncentracja rynku bankowego i ubezpieczeniowego objawia się w Polsce najsilniej w strukturze powszechnych towarzystw emerytalnych, gdzie udziałowcami są banki i zakłady ubezpieczeń. Banki oraz ubezpieczyciele łączą swe usługi w zakresie sprzedaży i prowadzenia produktów bankowo-ubezpieczeniowych, zwłaszcza z funduszem inwestycyjnym. Konsolidacja ta wpływa także na poszerzenie kanałów dystrybucji ubezpieczeń. Inne próby w tym zakresie dotyczą sprzedaży przez telefon lub Internet2.

Celem pracy nie jest zaprezentowanie wszelkich rodzajów ubezpieczeń, lecz skupienie się na reformie emerytalnej, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień dotyczących III filaru polskiego systemu emerytalnego. Ogólna charakterystyka polskiego systemu emerytalnego po reformie, która weszła w życie w roku 1999, została zawarta w rozdziale trzecim niniejszej pracy, zaś szczegółowemu omówieniu III filaru poświęcony jest rozdział czwarty. Z kolei dwa pierwsze rozdziały pracy opisują takie zagadnienia, jak rys historyczny, rodzaje oraz funkcje ubezpieczeń.