Odpowiedzialność za katastrofy budowlane

Celem niniejszej pracy jest omówienie problematyki odpowiedzialności prawnej za katastrofy budowlane w prawie polskim.

Podstawową zasadą prawa budowlanego jest zasada wolności budowlanej. Nie została ona wyrażona wprost w przepisach tego prawa, ale wynika ona z konstytucyjnie chronionego prawa własności gruntów. W literaturze polskiej nie była dotychczas akcentowana, wyodrębnia się ją w przepisach i literaturze innych państw. Znaczenie tej zasady dla jednostki (obywatela czy innych podmiotów) jest oczywiste. Służy ona ochronie podmiotów zaangażowanych w procesy budowlane.

Zasadę wolności budowlanej można wywieść z postanowień ustawy zasadniczej, która zapewnia ochronę własności. Z art. 21 ust. 1 Konstytucji z 1997 r. wynika, iż „Rzeczpospolita Polska chroni własność”. Do postanowień tych nawiązuje art. 64. Wynika z niego, że „każdy ma prawo do własności”, że własność podlega „równej dla wszystkich ochronie prawnej” i że wreszcie - „własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności”. W konsekwencji właściciel może swobodnie dysponować rzeczą - w tym nieruchomością przeznaczoną na cele budowlane - chyba że ustawy w sposób wyraźny ograniczają tę swobodę.

Z powyższych uwag wynika, że ingerencja władcza dotycząca sposobu korzystania z nieruchomości w procesach budowlanych musi być wyraźnie przewidziana przez ustawy, a zwłaszcza przez prawo budowlane. W braku wyraźnych postanowień ustawowych ingerencja władcza organów administracji publicznej jest niedopuszczalna. Przepisy prawa materialnego, zawarte w prawie budowlanym, powinny zatem w sposób wyraźny przewidywać zakres i formy ingerencji władz administracji publicznej w procesy budowlane. Poza tym zakresem jednostka ma swobodę w kształtowaniu procesów budowlanych. Nie można tu wprowadzić domniemania kompetencji organów, a zwłaszcza organów nadzoru budowlanego .

Pod pojęciem katastrofy budowlanej należy rozumieć niezamierzone, gwałtowne zniszczenie obiektu budowlanego lub jego części, a także konstrukcyjnych elementów rusztowań, elementów urządzeń formujących, ścianek szczelnych i obudowy wykopów. Katastrofa budowlana to po prostu całkowite lub częściowe rozpadnięcie się stałego lub tymczasowego budynku, budowli inżynierskiej, np. mostu, instalacji przemysłowej lub urządzenia technicznego. Jest ono z reguły wynikiem wad i błędów popełnionych w fazie przygotowania, projektowania lub wykonania inwestycji albo jej eksploatacji. Chodzi tu o wadliwe przeprowadzenie badań geologicznych, sporządzenie projektu, użycie niewłaściwych materiałów, zastosowanie niewłaściwej technologii itp. Mogą one być wynikiem niestosowania się do przepisów budowlanych lub do wskazań nauki i sztuki technicznej. Zawalenie się może być spowodowane wadami ukrytymi, wywołującymi zagrożenie już w czasie jej wznoszenia, ale powodującymi szkody dopiero po dłuższym okresie eksploatacji obiektu, jak też wadami ujawnionymi i powodującymi zagrożenie lub szkody już w czasie wznoszenia obiektu. Pierwsze mogą być nieujawnione w toku budowy i przy odbiorze jako rezultat świadomego zatajenia przez wykonawcę, który niekiedy celowo ukrywa je, aby nie ponosić związanych z tym konsekwencji

Obiekt budowlany to pojęcie szersze niż budynek. Przez pojęcie „obiektu budowlanego” należy rozumieć „1) budynek wraz z instalacjami i urządzeniami technicznymi; 2) budowlę stanowiącą całość techniczno-użytkową wraz z instalacjami i urządzeniami; 3) obiekt małej architektury”. Wynika to wyraźnie z art. 3 pkt 1 u.p.b. „Budynkiem” jest taki obiekt budowlany, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiada fundamenty i dach (art. 3 pkt 2 u.p.b.). Z kolei „budowla” to każdy obiekt budowlany niebędący budynkiem lub obiektem małej architektury, jak: lotniska, drogi, linie kolejowe, mosty, wiadukty, estakady, tunele, przepusty, sieci techniczne, wolno stojące maszty antenowe, wolno stojące trwale związane z gruntem urządzenia reklamowe, budowle ziemne, obronne (fortyfikacje), ochronne, hydrotechniczne, zbiorniki, wolno stojące instalacje przemysłowe lub urządzenia techniczne, oczyszczalnie ścieków, składowiska odpadów, stacje uzdatniania wody, konstrukcje oporowe, nadziemne i podziemne przejścia dla pieszych, sieci uzbrojenia terenu, budowle sportowe, cmentarze, pomniki, a także części budowlane urządzeń technicznych (kotłów, pieców przemysłowych, elektrowni wiatrowych i innych urządzeń) oraz fundamenty pod maszyny i urządzenia, jako odrębne pod względem technicznym części przedmiotów składających się na całość użytkową” (art. 3 pkt 3 u.p.b.). Natomiast pojęcie „obiektu małej architektury” obejmuje niewielkie obiekty, a w szczególności: a) kultu religijnego, jak: kapliczki, krzyże przydrożne, figury; b) posągi, wodotryski i inne obiekty architektury ogrodowej; c) użytkowe służące rekreacji codziennej i utrzymaniu porządku, jak: piaskownice, huśtawki, drabinki, śmietniki” (art. 3 pkt 4 u.p.b.).

Praca podzielona została na cztery rozdziały. W rozdziale pierwszym zatytułowanym „Zagadnienia wprowadzające” poświęcono nieco miejsca ogólnym kwestiom związanym z prawem budowlanym. Omówione zostały zagadnienia dotyczące pojęcia i zakresu prawa budowlanego, a także roli norm technicznych w prawie budowlanym.

Rozdział drugi p.t. „Nadzorowanie procesu budowlanego” zawiera omówienie samego pojęcia nadzoru budowlanego, organów nadzoru budowlanego oraz środków nadzoru budowlanego.

W rozdziale trzecim zatytułowanym „Katastrofa budowlana” przedstawiono kwestie dotyczące definicji katastrofy budowlanej, postępowania wyjaśniającego w sprawie przyczyn katastrofy budowlanej, obowiązków uczestników procesu budowlanego w związku z wystąpieniem katastrofy budowlanej, decyzji podejmowanych przez organ nadzoru budowlanego, jak również działań niezbędnych do usunięcia skutków katastrofy budowlanej.

Rozdział czwarty skupia się na kwestiach odpowiedzialności zawodowej za katastrofę budowlaną.