Adopcja w świetle prawa polskiego

Przedmiotem rozważań w niniejszej pracy jest problematyka adopcji, a więc instytucji znanej również jako przysposobienie.

Celem realizowanej współcześnie instytucji przysposobienia jest stworzenie ram prawnych dla funkcjonowania związku o charakterze rodzinnym, unormowanego w taki sposób, jakby strony przysposobienia łączyło pokrewieństwo w linii prostej pierwszego stopnia. Instytucja przysposobienia ma umożliwiać realizację prawa dziecka, a więc osoby małoletniej, do wychowania w zastępczym środowisku rodzinnym, w sytuacji gdy - z różnych przyczyn - jest pozbawione pieczy rodzicielskiej. Założeniem ustawodawcy, wyrażonym w formie przesłanki przysposobienia, jest preferencyjne traktowanie interesów dziecka. Obowiązkiem sądu, do którego właściwości należy orzeczenie przysposobienia, jest bowiem poczynienie ustaleń gwarantujących, że przysposobienie następuje dla dobra dziecka.

Prawo do wychowania we własnej rodzinie - w pierwszej kolejności przez rodziców, od których dziecko pochodzi - jest konsekwencją naturalnego, biologicznie uwarunkowanego porządku rzeczy i ma wymiar moralny. Jest także zagwarantowane przez obowiązujący w Polsce system normatywny. W szczególności art. 72 Konstytucji RP deklaruje przestrzeganie praw dziecka i pierwszeństwo pieczy rodzicielskiej. Przysposobienie jest więc instytucją rodzinnego prawa osobowego, w założeniu służącą ochronie dobra dziecka w sposób abstrahujący od interesów majątkowych przysposobionego i jego krewnych oraz przysposabiającego i jego krewnych.

Ustawodawca polski odrzucił kontraktową postać przysposobienia i nadał mu charakter prawnorodzinny. Samo powstanie stosunku prawnego przysposobienia jest aktem formalnym i następuje na mocy orzeczenia sądu opiekuńczego, a nie z woli stron. Przysposobienie nie jest czynnością prawną. Orzeczenie to ma charakter konstytutywny i jest skuteczne erga omnes. Normatywny model przysposobienia według KRO oparty jest na trzech podstawowych założeniach: 1) niemajątkowym charakterze adopcji, 2) realizacji postulatu dobra dziecka, 3) równym traktowaniu dzieci przysposobionych i dzieci naturalnych (adoptio naturam imitatur).

Praca podzielona została na trzy rozdziały. W rozdziale pierwszym zatytułowanym „Pojęcie i rozwój historyczny adopcji” omówione zostały takie zagadnienia, jak: pojęcie i funkcja społeczna adopcji, kształtowanie się adopcji w rozwoju historycznym, rozwój adopcji w prawie Polski niepodległej.

Rozdział drugi p.t. „Rodzaje adopcji krajowej” zawiera rozważania związane z przysposobieniem pełnym rozwiązywalnym, przysposobieniem niepełnym, przysposobieniem całkowitym (pełnym nierozwiązywalnym) oraz ustaniem przysposobienia. W ramach charakterystyki przysposobienia pełnego rozwiązywalnego i przysposobienia niepełnego, poruszono takie kwestie, jak: skutki orzeczenia przysposobienia w sferze praw osobistych osoby przysposobionej i osoby przysposabiającej, skutki orzeczenia przysposobienia w sferze praw osobistych rodziców i krewnych osoby przysposobionej, skutki orzeczenia przysposobienia w sferze praw osobistych w przypadku przysposobienia pasierbów (przy przysposobieniu pełnym rozwiązywalnym), majątkowe skutki przysposobienia, jak również przekształcenie przysposobienia niepełnego w przysposobienie pełne. Z kolei w części poświęconej przysposobieniu całkowitemu (pełnemu nierozwiązywalnemu) omówiono charakter prawny przysposobienia pełnego nierozwiązywalnego, szczególne przesłanki orzeczenia przysposobienia pełnego nierozwiązywalnego oraz skutki orzeczenia przysposobienia całkowitego. Ostatnia część rozdziału drugiego dotyczy kwestii ustania przysposobienia, a więc przyczyn wygaśnięcia stosunku przysposobienia, przesłanek rozwiązania przysposobienia i skutków rozwiązania przysposobienia.

W rozdziale trzecim zatytułowanym „adopcja zagraniczna” wyjaśniono szczegółowe kwestie poświęcone adopcji zagranicznej przed wejściem w życie ustawy z dnia 26 maja1995 r. nowelizującej normy o przysposobieniu, jak również zasadzie subsydiarności przysposobień międzynarodowych po wejściu w życie ustawy z dnia 26 maja 1995 r. nowelizującej instytucję adopcji.

Podstawę źródłową pracy stanowią monografie dotyczące problematyki przysposobienia, artykuły opublikowane w periodykach prawniczych, podręczniki do prawa rodzinnego oraz komentarze do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przy pisaniu pracy posługiwano się także orzecznictwem Sądu Najwyższego.