Adopcja i jej skutki a stan cywilny osoby przysposobionej

Cel pracy to przybliżenie rezultatów prawnych przysposobienia, a w szczególności jego wpływu na stan cywilny osoby przysposobionej.

Przysposobienie, zwane również adopcją a także usynowieniem (termin dawnego prawa polskiego), polega na stworzeniu pomiędzy przysposabiającym (przysposabiającymi) a przysposobionym takiego stosunku prawnego, jaki istnieje pomiędzy rodzicami a dzieckiem. Przysposobienie jest zatem ze swej istoty instytucją osobowego prawa rodzinnego. Nie zawsze jednak tak było. Przysposobienie było więc w różnych okresach historycznych wykorzystywane do osiągania celów majątkowych (spadkowych, dla obejścia przepisów o obrocie nieruchomościami), a nawet jako instytucja wykraczająca poza sferę prawa cywilnego (wykorzystywana na przykład dla celów dynastycznych, dla nadania niejako „w drodze prywatnej” szlachectwa itp.). Podstawowy zaś cel tej instytucji był - jeszcze w XIX w. - niemal zupełnie zapomniany. Szczególnym wyrazem tych wypaczeń był na przykład. wzorowany na k. c. franc. przepis art. 311 k. c. K. P., w myśl którego przysposobić wolno było jedynie osobę pełnoletnią.

Dzisiaj problemy te należą - i to w skali międzynarodowej - do przeszłości. Przysposobienie jest więc w krajach naszego kręgu kulturowego pomyślane jako instytucja działająca w interesie dziecka stanowi jeden ze sposobów zapewnienia dziecku pozbawionemu naturalnego środowiska rodzinnego takich warunków, w jakich by ono żyło, gdyby wychowywało się w zdrowej rodzinie naturalnej. Opisane tendencje łączą się ściśle z podstawową w polskim prawie rodzinnym zasadą dobra dziecka. Zasada ta przenika instytucję przysposobienia we wszystkich stadiach jego istnienia. Rządzi powstaniem tego stosunku, ponieważ przysposobienie jest dopuszczalne jedynie dla dobra dziecka. Obowiązuje w czasie jego trwania, ponieważ władza rodzicielska musi być realizowana przez przysposabiającego tak, jak tego wymaga dobro dziecka. Ma również rozstrzygające znaczenie przy rozwiązywaniu przysposobienia, ponieważ rozwiązanie to nie jest dopuszczalne, jeśli w wyniku niego miałoby ucierpieć dobro małoletniego dziecka.

Z powyższego nie należy jednak wyciągać wniosku, że przysposobienie ma na celu tylko dobro małoletniego. Służy ono również drugiej stronie stosunku przysposobienia, to jest przysposabiającym. Przez przysposobienie dziecka zaspokajają oni więc naturalny dla człowieka w określonym wieku instynkt opiekuńczy względem istoty nieporadnej. Przepisy o przysposobieniu dają temu wyraz, ponieważ kładą co prawda główny nacisk na ochronę dziecka, jednak chronią również interesy drugiej strony.

W niniejszej pracy zostanie scharakteryzowany wpływ adopcji na stan cywilny osoby przysposobionej. Każdy człowiek w obecnej rzeczywistości jest członkiem dwóch podstawowych społeczności rodziny i całego społeczeństwa zorganizowanego w państwie. W związku z czym człowiek posiada pewne właściwości, które określają jego pozycję w każdej z tych społeczności i pozwalają na odróżnienie go od pozostałych ludzi. Są to zatem cechy człowieka, z którymi łączą się ściśle konkretne skutki prawne. Taką cechą człowieka jest, w sytuacji, gdy rozchodzi się o jego przynależność do państwa, obywatelstwo, a jeżeli rozchodzi się o przynależność do rodziny - pochodzenie od innych osób a także związanie się węzłem małżeńskim. Co więcej sytuację prawną człowieka określają cechy ściśle osobiste, jak wiek, płeć, stan zdrowia psychicznego, zdolność do czynności prawnych itp.

Zespół wymienionych cech człowieka składa się na stan prawny tej osoby. To szerokie pojęcie stanu prawnego człowieka można podzielić na trzy kategorie: 1) stan polityczny, czyli obywatelstwo, 2) stan rodzinny, zwany tradycyjnie stanem cywilnym a także 3) stan osobisty. Stan obywatelstwa jest kategorią prawa państwowego, stan osobisty kategorią prawa cywilnego osobowego, a stan cywilny kategorią w szczególności prawa rodzinnego. O ile oddzielenie stanu cywilnego od sytuacji politycznej człowieka nie budzi w doktrynie wątpliwości, o tyle nie zawsze przeprowadza się wydzielenie tak zwanego stanu osobistego w odrębną od stanu cywilnego kategorię prawną. Jednakże połączenie w jedno pojęcie tak różnych właściwości człowieka jak przynależność do rodziny i jego cechy ściśle osobiste nie jest na gruncie prawa polskiego uzasadnione. Stan rodzinny cechuje jednostkę z uwagi na jej przynależność do podstawowej komórki społecznej, z kolei na jej stan osobisty składają się w szczególności jej cechy indywidualne. W związku z tym stan cywilny (rodzinny) jest zawsze dobrem wspólnym więcej niż jednej osoby, z kolei cechy wchodzące w skład stanu osobistego stanowią dobro jedynie tej osoby, której dotyczą. Ma to m. in. takie znaczenie, że wypływająca ze stanu cywilnego tak zwana prawa stanu cywilnego wykazują pewne szczególne właściwości. Sprawia to, że ustawodawca poddaje te prawa specjalnym zasadom: dotyczy to zwłaszcza dochodzenia tych praw przed sądem. Reguły te nie mają z kolei zastosowania do ochrony stanu osobistego człowieka.

Naturalny stan cywilny człowieka i tym samym odpowiadający mu z zasady stan prawny powstaje z chwilą jego urodzenia się, a kończy się z chwilą jego śmierci. Z zasady naturalny stan cywilny człowieka w znaczeniu prawnym i stan zarejestrowany są identyczne. Takie również jest założenie naszego ustawodawstwa, które w imię prawdy obiektywnej dąży do całkowitej w tym obszarze zgodności. Jednakże w wypadkach nietypowych pomiędzy stanem biologicznym a prawnym występuje różnica, a z kolei stan prawny może się różnić od zarejestrowanego. Należy pamiętać, że w wypadkach pierwszej różnicy w kontekście prawa decydujące znaczenie ma nie stan naturalny, ale prawny.

Praca składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym rozdziale przeanalizowano aspekty ogólne związane z zagadnieniami adopcji a także stanu cywilnego, w drugim rozdziale - zmiany w stanie cywilnym osoby przysposobionej w odniesieniu do przysposobienia pełnego rozwiązywalnego, w trzecim rozdziale – zmiany w stanie cywilnym osoby przysposobionej w odniesieniu do przysposobienia niepełnego, z kolei w czwartym rozdziale - zmiany w stanie cywilnym osoby przysposobionej w odniesieniu do przysposobienia całkowitego (pełnego nierozwiązywalnego).

Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Zagadnienia wprowadzające do problematyki adopcji oraz stanu cywilnego
3. Zmiany w stanie cywilnym osoby przysposobionej w przypadku przysposobienia pełnego rozwiązywalnego
4. Zmiany w stanie cywilnym osoby przysposobionej w przypadku przysposobienia niepełnego
5. Zmiany w stanie cywilnym osoby przysposobionej w przypadku przysposobienia całkowitego (pełnego nierozwiązywalnego)
6. Zakończenie
7. Bibliografia