Ordynacje wyborcze w III RP

Celem pracy jest omówienie najważniejszych zagadnień związanych z ordynacjami wyborczymi III RP i ich ewolucją. Warto od razu zaznaczyć, że w pracy będą omawiane tylko kwestie dotyczące wyborów parlamentarnych (do Sejmu i Senatu) i wyborów prezydenckich. Nie zostaną natomiast omówione kwestie związane z wyborami samorządowymi.

Proces wprowadzania zmian w systemie organów państwowych rozpoczął się w 1989 roku bezpośrednio po zakończeniu obrad „okrągłego stołu”. Do obowiązującej wówczas konstytucji wpisano dwie zasadnicze zmiany w systemie organów państwowych. Po pierwsze, dokonano podziału parlamentu na dwie izby: Senat (izba wyższa) i Sejm (izba niższa). Po drugie, po 37 latach wykreślono z ustawy zasadniczej zapis o „Radzie Państwa, jako kolegialnej głowie państwa”. Funkcję głowy państwa pełni prezydent, wybierany początkowo przez Zgromadzenie Narodowe (obie izby parlamentu), a od roku 1990 – w wyborach powszechnych.

Dokument Końcowy, przyjęty w dniu 6 kwietnia 1989 r. po zakończeniu obrad „okrągłego stołu”, ujmował budowę nowego systemu politycznego jako proces, u którego podstaw leży generalna zasada niezbywalnego prawa obywateli do życia w państwie urzeczywistniającym suwerenność narodu. Podstawą nowego ustroju politycznego jest pluralizm polityczny, znajdujący wyraz w prawie do swobodnego zrzeszania się - w ramach demokratycznego ładu konstytucyjnego - w organizacje polityczne, społeczne i zawodowe. Jedną z podstawowych zasad nowego systemu politycznego jest demokratyczny tryb powoływania wszystkich przedstawicielskich organów władzy państwowej. O tym, kto powinien sprawować władzę, powinni decydować wyborcy poprzez demokratyczny akt głosowania.

Zagadnienie prawa wyborczego oraz samych wyborów to kwestie niezwykle doniosłe we współczesnej demokracji. Trudno bowiem sobie wyobrazić rzeczywisty udział suwerena w sprawowaniu władzy bez wprowadzenia mechanizmów umożliwiających mu wyrażenie swojej woli. Władza państwowa ma charakter władzy suwerennej. Oznacza to, że w państwie nie funkcjonuje żaden inny mechanizm władzy publicznej, od którego władza państwa polskiego byłaby zależna. W ujęciu konstytucyjnym problematyka suwerenności obejmuje: wskazanie na podmiot (dzierżyciela) tej pełni władzy oraz wskazanie na formy realizacji suwerenności przez ten podmiot.

Demokracja pośrednia (przedstawicielska) jest powszechnie stosowanym mechanizmem sprawowania władzy w państwie demokratycznym. Zakłada ona, że ogół obywateli upoważnia swoich reprezentantów do sprawowania władzy w ich imieniu. W tym systemie więc zbiorowy podmiot suwerenności (naród, lud) sprawuje władzę nie bezpośrednio, lecz poprzez swoich przedstawicieli, którzy wyrażają wolę państwową za (i w imieniu) suwerena. Z kolei demokracja bezpośrednia to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborców, bez pośrednictwa jakichkolwiek (nawet demokratycznie wyłonionych) organów państwowych.

Praca podzielona została na trzy rozdziały. Pierwszy rozdział pracy poświęcony jest omówieniu ordynacji wyborczych do Sejmu RP, poczynając od roku 1989. W rozdziale tym wyróżniono dwa bloki tematyczne, a mianowicie: zasady prawa wyborczego oraz kwestie związane z organizacją wyborów.

W rozdziale drugim omówiono wszystkie najważniejsze odrębności związane z ordynacjami wyborczymi do Senatu. Warto bowiem podkreślić, iż większość kwestii omówionych w rozdziale pierwszym ma odpowiednie zastosowanie także do Senatu.

Trzeci rozdział pracy poświęcony jest wyborom prezydenckim. Przedstawiono tu kwestie dotyczące: czynnego i biernego prawa wyborczego, zarządzania wyborów, zgłaszania kandydatów na Prezydenta RP, ustalania wyników głosowania oraz ważności wyboru Prezydenta.

Podstawę źródłową pracy stanowią monografie poświęcone wyborom do Sejmu, Senatu, wyborom prezydenckim i problematyce prawa wyborczego, podręczniki do prawa konstytucyjnego oraz artykuły opublikowane w periodykach prawniczych. Oprócz tego wykorzystano akty prawne - przede wszystkim wszystkie omawiane w niniejszej pracy ordynacje wyborcze od roku 1989.