Policja w procesie karnym

Celem pracy jest omówienie uprawnień i obowiązków Policji w procesie karnym.

Zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego należy do wielu organów określanych w doktrynie mianem policji administracyjnych. W systemie tych policji znajdują się formacje uzbrojone i umundurowane na wzór wojskowy (np. Policja, Straż Graniczna), jak i cywilne organy administracji publicznej wyspecjalizowane w sprawach zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego (inspekcje). Oprócz tego należy wymienić i inne podmioty, którym ustawodawca powierzył zadania w tej dziedzinie. Do nich należą firmy ochrony osób i mienia czy służby porządkowe organizatora imprez masowych. W całym jednak tym systemie Policja spełnia rolę szczególną, ponosząc największą odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i porządku publicznego w państwie. Pozostałe natomiast podmioty stanowią uzupełnienie, także wzmocnienie ochrony tego stanu.

Trwające przemiany społeczne, gospodarcze i polityczne w państwie powodują konieczność poszukiwania coraz to nowych prawnych form i metod działania organów funkcjonujących w państwie. Zmiany takie następują również w zakresie prawnych form działania Policji, a celem ich jest zapewnienie skuteczności realizacji podejmowanych działań w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego. Znacznie został rozszerzony zakres czynności operacyjno-rozpoznawczych przy zapewnieniu kontroli sądowej tych działań.

Zagadnienia związane z funkcjonowaniem Policji w państwie zawsze były przedmiotem zainteresowania społeczeństwa, a mimo to długo nie znajdowały pełnego odzwierciedlenia w doktrynie. Wpływ na to miały niewątpliwie określone warunki ustrojowe. Społeczeństwo zainteresowane było przecież głównie zasięgiem uprawnień władczych, a nie rozwiązaniami organizacyjno-prawnymi, a te właśnie w dużym zakresie były niejawne. To utrudniało również teoretykom prawa dostęp do materiałów.

Pozycja Policji w systemie organów administracji publicznej różnie kształtowała się na przestrzeni lat. Bez względu na nazwę, struktury i podporządkowanie zawsze była to formacja uzbrojona, służąca państwu, celem której była ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zmiany ustrojowo-gospodarcze, zapoczątkowane w 1990 r., wpłynęły też na przekształcenia prawne w strukturze i zakresie działania tej formacji. Uchwalona została nowa ustawa, nawiązująca w pewnym zakresie do rozwiązań międzywojennych. Mimo że w pierwotnym brzmieniu był to akt niedoskonały, zawierający wiele niejasności i luk, to stał się podstawą do nowego określenia pozycji prawnej policji jako formacji służącej nie tylko państwu, ale i społeczeństwu.

Ustawa o Policji określa podstawowe cele, do których realizacji utworzona została Policja. Najogólniejszym i nadrzędnym celem, jaki przyświecać ma wszelkim działaniom Policji, jest ochrona bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymywanie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Warto podkreślić, iż problematyka zadań Policji nie leży jedynie w sferze zainteresowań jednej dziedziny, lecz rozkłada się pomiędzy kilka gałęzi prawa. Ustawa o Policji nie normuje całościowo zakresu zadań Policji. Ustala ona oczywiście naczelny cel, który ma przyświecać podejmowaniu jakichkolwiek działań, mianowicie ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego. Przykładowo tylko wymienia najistotniejsze zadania Policji, ale w wielu przypadkach odsyła do innych aktów prawnych bądź też takiego odesłania należy domniemywać. Jednym z takich aktów prawnych jest Kodeks postępowania karnego, który reguluje prawa i obowiązki Policji w procesie karnym.

Praca składa się z czterech rozdziałów. W rozdziale pierwszym omówione zostały najważniejsze zagadnienia związane z prowadzeniem śledztwa i dochodzenia w procesie karnym przez Policję. Rozdział ten porusza takie kwestie, jak: wszczęcie śledztwa lub dochodzenia, przebieg śledztwa, zakończenie śledztwa, dochodzenie, a także nadzór nad postępowaniem przygotowawczym prowadzonym przez Policję.

Drugi rozdział pracy poświęcony jest charakterystyce dowodowych czynności poszukiwawcze oraz czynności operacyjno-rozpoznawczych wykonywanych przez Policję. W ramach dowodowych czynności poszukiwawczych omówiono kontrolę korespondencji oraz kontrolę i utrwalanie rozmów telefonicznych. Natomiast w ramach czynności operacyjno-rozpoznawczych przedstawiono zakup kontrolowany i kontrolowaną łapówkę, przesyłkę nadzorowaną oraz instytucję tajnego agenta Policji.

W rozdziale trzecim omówiono stosowanie dozoru Policji jako środka zapobiegawczego w procesie karnym. Rozdział ten zawiera charakterystykę takich zagadnień, jak: charakter prawny środków zapobiegawczych, funkcje dozoru Policji, poszczególne obowiązki nakładane w ramach dozoru Policji.

Czwarty rozdział pracy poświęcony został omówieniu innych czynności wykonywanych przez Policję w procesie karnym. Chodzi tu mianowicie o czynności wykonywane w stosunku do oskarżonego, dokonywanie oględzin, dokonywanie przeszukania, stosowanie środków przymusu, jak również uprawnienia Policji w postępowaniu w sprawach z oskarżenia prywatnego oraz w postępowaniu przyspieszonym.

Podstawę źródłową pracy stanowią podręczniki do procesu karnego, komentarze do kodeksu postępowania karnego, jak również artykuły opublikowane w periodykach prawniczych. Jeśli chodzi o literaturę dotyczącą tego tematu, to należy podkreślić, iż jest ona bardzo obszerna. W pracy można było wykorzystać przede wszystkim literaturę wydaną już po wejściu w życie k.p.k. z 1997 r., jak również posiłkowo można było skorzystać z literatury starszej – oczywiście z uwzględnieniem zmian, które wynikały z wejścia w życie nowego kodeksu postępowania karnego, a następnie nowelizacji tego kodeksu.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, że nie została jak do tej pory wydana monografia, która skupia się wyłącznie na omówieniu roli Policji w procesie karnym. Zresztą nie ma również zbyt obszernej literatury poświęconej samej Policji. Komentarze do ustawy o Policji tylko w wąskim zakresie dotyczą problematyki opisywanej w niniejszej pracy. W konsekwencji niezbędne było sięgnięcie po znacznie bardziej obszerną literaturę z dziedziny procesu karnego. Z literatury tej, jak również z przepisów kodeksu postępowania karnego trzeba było wybrać te zagadnienia, które odnoszą się do roli Policji w procesie karnym. Oprócz tego konieczne było sięgnięcie do monografii poświęconych takim odrębnym zagadnieniom, jak np. środki zapobiegawcze, środki zapobiegawcze, czynności operacyjno-rozpoznawcze.

Bardzo istotne znaczenie było oparcie zwłaszcza pierwszego rozdziału pracy na aktualnej i nowej literaturze, uwzględniającej zmiany wprowadzone w k.p.k. (głównie w postępowaniu przygotowawczym) w roku 2007. Trzeba przyznać, że w literaturze przedmiotu dostrzec można szybki odzew na te zmiany. Najbardziej pomocne w tym przypadku okazały się artykuły publikowane w takich periodykach, jak „Prokuratura i Prawo” oraz „Prokurator”.