Zakład poprawczy jako miejsce resocjalizacji

Od wielu lat statystyki sądowe informują o wzroście liczby nieletnich, wobec których zaistniała konieczność zastosowania środków sądowych oraz o coraz częstszych przypadkach ingerencji sądu w życie rodzinne poprzez ograniczenie władzy rodzicielskiej rodzicom, którzy nie wypełniają prawidłowo swojej funkcji opiekuńczo-wychowawczej. Przyczyną występowania obu powyższych zjawisk jest pogarszająca się kondycja polskich rodzin, zarówno pod względem ekonomicznym, jak i psychospołecznym, szczególnie w dobie przemian ustrojowych. Autorzy zajmujący się badaniem rodziny wskazują, że w Polsce ma miejsce kryzys rodziny, zagrażający prawidłowemu rozwojowi dzieci, dlatego w literaturze i środkach masowego przekazu coraz częściej mówi się o potrzebie doskonalenia różnych form pomocy rodzinie. Rodziny, które samodzielnie nie potrafią rozwiązywać swoich problemów i przeciwdziałać napotykanym trudnościom, wymagają fachowej, specjalistycznej pomocy z zewnątrz, szkoła również boryka się z wieloma problemami, brak środków finansowych spowodował drastyczne ograniczenie form pozalekcyjnych, rozwijających zainteresowania uczniów. Funkcja opiekuńcza i wychowawcza szkoły pozostaje obecnie w cieniu funkcji dydaktycznej, co odbija się na rozwoju dzieci. Coraz więcej uczniów nie potrafi sprostać wymaganiom szkolnym i jest to jedna z przyczyn rozwoju procesu wykolejenia społecznego.

Sąd rodzinny i nieletnich zobowiązany jest do podejmowania różnorakich działań w celu ochrony dobra dziecka, jego prawidłowej socjalizacji poprzez pomoc rodzinie w wypełnianiu swoich funkcji.

W teorii resocjalizacji panuje już od dawna przekonanie o konieczności dejurydyzacji i depenalizacji postępowania z nieletnimi oraz ukierunkowania oddziaływań wychowawczych na środowisko naturalne, czyli na rodzinę. Wśród wskazówek do pracy resocjalizacyjnej coraz większego znaczenia nabiera reguła minimalnej interwencji oraz zasada „normalizacji” oddziaływania wychowawczego poprzez stosowanie łagodnych środków. Uznanie podmiotowości podopiecznych oraz odwoływanie się do naturalnych praw rozwoju dzieci we wszystkich płaszczyznach stanowią podstawę do poszukiwań kierunku zmian w polskim systemie oddziaływań profilaktycznych i resocjalizujących, niezbędnych do przeprowadzenia długo oczekiwanej reformy systemu resocjalizacji.

Stanowisko to często jest w sprzeczności z tzw. „opinią społeczną”, która, w wyniku poczucia zagrożenia bezpieczeństwa części społeczeństwa, domaga się zaostrzenia polityki karnej, zwłaszcza wobec nieletnich. Owocem takich głosów jest obniżenie odpowiedzialności karnej nieletnich za poważne przestępstwa do 15 lat.

Przedmiotem niniejszej pracy jest charakterystyka zakładu poprawczego jako miejsca resocjalizacji. Funkcjonowanie zakładów poprawczych omówiono w kontekście historycznym, prawnym i pedagogicznym. Podjęta w niniejszej pracy problematyka wydaje się szczególnie istotna, gdyż w Polsce dokonują się obecnie zasadnicze zmiany w zakresie modelu pracy resocjalizacyjnej. Zmiany te są warunkiem podniesienia efektywności oddziaływań resocjalizujących, którą obecnie ocenia się jako niezadowalającą. Poszukiwania skutecznych form pracy resocjalizacyjnej należy oprzeć na znajomości ewolucji placówek resocjalizacyjnych oraz funkcjonującego systemu pracy z nieletnimi.

Niniejsza praca została podzielona na cztery rozdziały. Rozdział pierwszy został poświęcony omówieniu postępowania z nieletnimi w prawie polskim – w aspekcie historycznym i prawnym. W poszczególnych punktach przedstawiono zagadnienia dotyczące kształtowania prawnych regulacji odpowiedzialności nieletnich w Polsce, a także środków prawnych stosowanych wobec nieletnich.

Rozdział drugi przedstawia genezę rozwoju zakładów poprawczych na świecie, współczesną organizację i zakres zadań zakładów poprawczych w Polsce, jak również funkcje zakładów poprawczych.

W rozdziale trzecim zaprezentowano wybrane Sposoby i funkcje resocjalizacji młodzieży. Omówiono tutaj rolę internatu w procesie resocjalizacji nieletnich oraz nową metodę resocjalizacji nieletnich, jaką jest survival.

Podstawę źródłową pracy stanowią monografie i podręczniki omawiające problematykę odpowiedzialności karnej nieletnich, a także poświęcone kwestiom kwestie z dziedziny resocjalizacji i pedagogiki. W pracy wykorzystane zostały również teksty aktów prawnych.