Bójka i pobicie w prawie karnym

Przestępstwa udziału w bójce lub pobiciu (art. 158-159 k.k.) stanowią wśród przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu - po przestępstwach uszkodzenia ciała - grupę najbardziej liczną. Z zestawień statystycznych wynika ponadto, że ten rodzaj przestępczości częściej występuje na terenach wiejskich aniżeli w miastach. Przyczynę takiego stanu rzeczy upatruje się z reguły w tym, że w warunkach wiejskich występują liczne konflikty na tle spraw sąsiedzkich i majątkowych . Oprócz tego pewną rolą odgrywa także zła tradycja, istnienie pozostałości norm moralnych i obyczajowych, które nie potępiają udziału w bójce i pobiciu, a niekiedy wręcz akceptują takie sposoby regulowania sporów. Obserwuje się również wyraźny związek występowania omawianego zjawiska z nadużywaniem alkoholu, na co wskazuje nie tylko znaczny procent sprawców pozostających pod wpływem alkoholu w chwili popełniania przestępstwa, lecz również statystyczne zestawienie okoliczności, w których bójki i pobicia występują: znaczny procent bójek i pobić następuje w trakcie zabaw, przyjęć rodzinnych, w restauracjach i miejscach rozrywkowych.

Podkreśla się , że wśród motywów udziału w bójce lub pobiciu dużą rolą odgrywa poczucie obrazy wynikające z rzeczywistych przyczyn, np. prowokującego zachowania się innych osób, i że poczucie to często wywoływane jest przyczynami błahymi, niewspółmiernymi do reakcji. W tym miejscu najprawdopodobniej występuje szczególnie niekorzystny zbieg dwóch czynników przyczynowych. Z jednej strony działanie pewnych norm obyczajowych, nakazujących w sposób agresywny odpowiadać na naruszenie godności osobistej, z drugiej strony oddziaływanie alkoholu słaniające do większej agresywności i wyolbrzymiania doznanej zniewagi.

Podobne wnioski wynikają z badań dotyczących regionu Podhala . Wskazano w nich znaczenie tła kulturowego bójek i pobić. Apoteoza siły, charakterystyczna dla kultury ludowej wsi podhalańskiej, oraz swoiste poczucie godności miejscowej ludności w połączeniu z nadużywaniem alkoholu jest czynnikiem sprzyjającym zajściom w postaci bójek i pobić. Badania te wykazały również istnienie związku pomiędzy liczbą bójek i pobić a wiatrem halnym, który ma wpływ na występowanie zachowań agresywnych.

Porównując przepisy art. 158 i 159 zawartymi w k.k. z 1969 r. z analogicznymi przepisami zamieszczonymi w k.k. z 1997 r., należy stwierdzić, że za karalne uznano już taką bójkę (pobicie), w której naraża się człowieka nie tylko na poniesienie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (jak w k.k. z 1969 r.), lecz również skutków określonych w art. 157 § 1. Nowy kodeks karny przewiduje jeden typ kwalifikowany obejmujący skutek w postaci śmierci albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, kierując się zasadą subiektywizmu. Kodeks karny z 1969 r. przewidywał za udział w bójce lub pobiciu, której następstwem była śmierć człowieka, karę pozbawienia wolności od roku do lat 15. W projekcie rządowym liberalizacja odpowiedzialności karnej przewidzianej dla sprawców tego przestępstwa miała być zatem znaczna (obniżenie dolnej granicy ustawowego zagrożenia o połowę, a górnej o 7 lat). W ostatecznej wersji projekt zmieniono, pozostawiając dolną granicę bez zmian, a górną obniżając o 5 lat .

Praca poświęcona przestępstwu udziału w bójce lub pobiciu składa się z 6 rozdziałów. W pierwszym z nich przedstawiony został rys historyczny uregulowania tego przestępstwa przez prawo. Rozdział drugi poświęcony jest charakterystyce ustawowych znamion omawianego przestępstwa z zasygnalizowaniem odrębnego zaprezentowania znamion zawartych w art. 159 k.k. W rozdziale trzecim omówiono problematykę obrony koniecznej a udziału w bójce,. Rozdział czwarty poświęcony został kwalifikowanym typom przestępstwa, zawartym w art. 158 § 2 i 3 k.k., natomiast rozdział piąty - odrębnej charakterystyce przestępstwa z art. 159 k.k. I wreszcie w ostatnim, szóstym rozdziale, zaprezentowano kwestie związane z polityką karania sprawców przestępstwa udziału w bójce lub pobiciu.