Kolegia do spraw wykroczeń

Celem pracy jest omówienie wybranych zagadnień dotyczący kolegiów ds. wykroczeń, które funkcjonowały w Polsce od 1951 roku do 2001 roku. W pracy skupiono się na przedstawieniu postępowania przed kolegiami.

Wykroczenia w polskim systemie prawnym już w okresie międzywojennym wyodrębnione zostały z kategorii przestępstw i zaliczone do innych czynów zabronionych pod groźbą kary. Od 1951 r. poddano je orzecznictwu kolegiów do spraw wykroczeń, które aż do 1990 r. funkcjonowały poza organizacją sądownictwa, początkowo przy tzw. organach władzy terenowej, następnie zaś przy organach administracji terenowej.

Warto podkreślić, iż przyjęcie określonego modelu orzecznictwa w sprawach o wykroczenia nie jest rzeczą prostą. Ułatwioną niejako sytuację mają ci ustawodawcy, którzy w ogóle nie wyodrębniają wykroczeń, traktując je jako przestępstwa. Tak wygląda np. system angielski czy prawo w USA. W prawie angielskim wykroczenia to po prostu występki, z tym że tak drobne, że poddaje się je uproszczonemu orzecznictwu sędziów pokoju. W sprawach tych policja, jak i niektóre inne organy, mogą też wydawać tzw. nakazy płatnicze, przy nieprzyjęciu których sprawę kieruje się do sądu, oraz ostrzeżenia, czyli żądania określonych zachowań, np. przywrócenia stanu poprzedniego. W systemie USA wykroczenia także mieszczą się w kategorii występków, z tym że są to czyny tak drobne, że orzekają w ich sprawach sądy niższe. W prawie europejskim do systemów, które nie wyróżniają wykroczeń, należy m.in. Szwecja, gdzie w ogóle nie dzieli się nawet przestępstw na zbrodnie i występki. Wszystkie czyny zabronione pod groźbą kary są po prostu przestępstwami, z tym że drobniejsze podlegają systemowi mandatów i nakazów. Te ostatnie stosuje prokurator, a nieuznanie nakazu powodować może wniesienie sprawy do sądu .

Inne rozwiązanie spotykamy w systemie włoskim i francuskim, gdzie wyodrębnia się już wykroczenia, ale jako kategorię przestępstw, które dzielone są na zbrodnie, występki i wykroczenia. Oznacza to, że sprawa o wykroczenie należy jednak do kompetencji sądów, są to bowiem przestępstwa. We Włoszech w sprawach tych orzeka pretor, łączący w swym ręku funkcje sędziego i prokuratora. Może on wydawać nakazy, którym można się sprzeciwić, i wyroki. We Francji w sprawach o wykroczenia orzeka się jednoosobowo nakazem, a w razie sprzeciwu wyrokiem na rozprawie. Jedynie przy wykroczeniach poważniejszych (np. obraza funkcjonariusza, naruszenie nietykalności cielesnej) orzeka trybunał w składzie trzyosobowym, po uprzednim przeprowadzeniu śledztwa .

Z odmiennymi rozwiązaniami spotykamy się w prawie Austrii i Niemiec. W systemie austriackim wyodrębniono tzw. wykroczenia kryminalne i wykroczenia porządkowe. Te pierwsze podlegają kompetencji sądów, te drugie, będące naruszeniami nakazów i zakazów typu administracyjnego, leżą w gestii różnych organów administracyjnych, z możliwością odwołania się do organu nadrzędnego. Podobny podział wykroczeń spotykamy w prawie niemieckim, z tym że od postanowienia o ukaraniu wydanego przez organ administracyjny służy sprzeciw, który w razie nieuwzględnienia go przez ten organ powoduje przekazanie sprawy prokuratorowi, ten zaś umarza ją lub wnosi do sądu .

Praca podzielona została na sześć rozdziałów. W rozdziale 1 przedstawiono proces utworzenia kolegiów ds. wykroczeń w polskim systemie prawnym.

Drugi rozdział pracy zawiera omówienie kwestii poszczególnych stron procesowych w postępowaniu przed kolegium - oskarżyciela publicznego, pokrzywdzonego, obwinionego oraz obrońcy.

W rozdziale trzecim scharakteryzowany został przebieg postępowania zwyczajnego przed kolegium I instancji – zarówno na tle ustawy z 1951 r., jak i na tle ustawy z 1971 r.

Czwarty rozdział pracy poświęcony jest szczególnym trybom postępowania w sprawach o wykroczenia, a mianowicie: postępowaniu przyspieszonemu, postępowaniu nakazowemu oraz postępowaniu mandatowemu.

W piątym rozdziale dokonano charakterystyki postępowania kontrolnego. Omówione zostały takie środki kontrolne, jak: odwołanie, skargi i zażalenia, żądanie skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego.

Szósty, ostatni rozdział pracy dotyczy uchylania prawomocnych rozstrzygnięć kolegiów ds. wykroczeń.

Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Utworzenie kolegiów ds. wykroczeń w polskim systemie prawnym
3. Strony procesowe w postępowaniu przed kolegium
4. Postępowanie zwyczajne przed kolegium I instancji
5. Szczególne tryby postępowania w sprawach o wykroczenia
6. Postępowanie kontrolne
7. Uchylanie prawomocnych rozstrzygnięć kolegiów ds. wykroczeń
8. Zakończenie
9. Bibliografia