Niccolo Machiavelli – życie i poglądy

Celem pracy jest przedstawienie najważniejszych założeń myśli społecznej i politycznej Niccolo Machiavellego.

Niccolo Machiavelli był największym teoretykiem państwa wśród pierwszego pokolenia pisarzy Renesansu. W jego twórczości ujawniają się już prawie wszystkie tematy renesansowej myśli politycznej. Fascynowała go wielkość kultury antycznej, w której dostrzegał szkołę empiryzmu i realizmu politycznego. Podzielał wiarę w wielkość wybitnej jednostki. Jego relatywizm i utylitaryzm są szczytowymi osiągnięciami XVI-wiecznej doktryny. Podobnie jak inni wielcy humaniści, opierał swe wnioski na obserwacji życia i ustalaniu prawidłowości społecznych procesów. Dał świetną lekcję związania teoretycznych konstrukcji z regułami autentycznej politycznej gry. Odsłaniał tajniki rządzenia, pokazywał faktyczne motywy działania władców i faktyczne cele działań; pozbawiał te działania metafizycznych i irracjonalnych osłon. Laicyzm jego był konsekwentny i prowadził go do rezygnacji z wierności religijnym autorytetom i dziedzictwu religijnej tradycji. Głosił - jak inni luminarze Odrodzenia - że człowiek jest sam kowalem własnego losu, że działanie władcy oraz prawo mogą zmienić człowieka. Jego wykład o socjologii władzy i technice rządzenia był wzorem jasności i zwięzłości sformułowań.

Machiavelli należy też do najbardziej kontrowersyjnych pisarzy czasów nowożytnych. Już w połowie XVI w. jego obraz spalono symbolicznie na stosie. Papież Paweł IV oficjalnie potępił jego dzieła, a sobór w Trydencie umieścił je na indeksie. Nie tylko jezuici, ale i tej klasy autorzy, co Bodin czy Gentille, przypisywali wpływowi nauk Machiavellego rzeź hugenotów w noc św. Bartłomieja. Jeszcze za życia florentyńczyka angielski kardynał Reginaldo Pole pisał: „Gdyby władca był szatanem w ludzkim ciele i posiadał syna, któremu zechciałby przekazać swoje królestwo, nie mógłby mu polecić lepszych wskazówek w rządzeniu niż zebrane w powyższej pracy” . Jeden z bohaterów dramatów Szekspira, który „mordował ze śmiechem na ustach”, mówił o sobie, że może być „nauczycielem przestępnego Makiawela”. Całe pokolenia pisarzy robiły kariery na potępieniu tzw. makiawelizmu. Makiawelizm i kryptomakiawelizm chętnie wykorzystywano w XIX i XX w. dla uzasadnienia absolutyzmu nowożytnych despotów, rządów antyegalitarnych, totalitarnych i faszystowskich. W Polsce szlacheckiej Machiavelli był synonimem tyranii i gwałtu na przywilejach, a zarazem sztandarem walki z królem i ideą reformy ustroju. Powszechnie przyjmowano, że makiawelizm to ideowy parawan skrywający polityczną hipokryzję i głoszący dążenie do celu bez względu na środki. Prawdą jest, że go również ceniono: chwałę jego wypowiadali m.in. Rousseau, Wolter, Heweliusz, rosyjscy rewolucyjni demokraci. Jednakże dopiero niedawno w pełni dostrzeżono i doceniono patriotyczne i republikańskie treści w dziełach Machiavellego.

W gruncie rzeczy nikt nie opisał politycznych i moralnych wymogów, jakie trzeba spełnić, by przewodzić ludziom, z taką brutalną wręcz jasnością jak Machiavelli. Przemyślenia Machiavellego na temat właściwego używania władzy zawsze fascynowały największych spośród myślicieli. Od czasu wydania książki, praktycznie każdy ważny filozof zajmujący się polityką uznał za konieczne napisanie czegoś o Machiavellim. Takie obsesyjne wręcz zainteresowanie wyraża się także w zaciętej dyskusji o znaczeniu Machiavellego i jego stanowisku. Ponad czterdzieści lat temu Sir Isaiah Berlin naliczył dwadzieścia różnych interpretacji nauki filozofa, począwszy od Machiavellego - Antychrysta po Machiavellego - Udręczonego Humanistę. Dyskusja nad dziełami Machiavellego trwa nadal, a jego wnioski sprawdzają się w polityce współczesnej.

Niniejsza praca podzielona została na cztery rozdziały. W rozdziale pierwszym przedstawiona została w sposób ogólny sytuacja polityczna Włoch w latach 1450-1540, bardziej szczegółowo sytuacja polityczna Florencji, a także skrótowa bibliografia Niccolo Machiavellego. Drugi rozdział pracy poświęcony został rozważaniom na temat człowieka. W rozdziale tym wyróżniono następujące bloki tematyczne: człowiek i świat, człowiek i religia, człowiek i historia, Fortuna i Virtù. W rozdziale trzecim omówione zostały poglądy Machiavellego na temat genezy oraz istoty państwa, zaprezentowany został ponadto ideał ustrojowy zaproponowany przez Machiavellego. Z kolei w rozdziale czwartym omówiono metody sprawowania władzy oraz ideę armii narodowej.

W pracy wykorzystano różnorodne źródła, przy czym najbardziej pomocne okazały się monografie poświęcone Nicoolo Machiavellemu, a mianowicie U źródeł włoskiego realizmu politycznego. Machiavelli i Guicciardini autorstwa Jana Malarczyka oraz monografia zatytułowana po prostu Machiavelli autorstwa Mieczysława Manelego. Ponadto wykorzystano podręczniki zawierającego zagadnienia z zakresu historii doktryn politycznych, a także przetłumaczone na język polski najważniejsze dzieła Niccolo Machiavellego.

Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Zagadnienia wprowadzające
3. Człowiek
4. Państwo
5. Władza
6. Zakończenie
7. Bibliografia