Przestępczość w zakładach penitencjarnych

Otoczenie osób pozbawionych wolności i ludzi wolnych charakteryzuje się całkowicie odmiennymi warunkami życia. Pierwsze nie wiąże się z uwarunkowaniami naturalnymi, co może się objawiać pewnymi trudnościami i wieloma dolegliwościami u osób pozbawionych wolności. Przymus, kontrola, ograniczona przestrzeń, życie zaplanowane zgodnie z zarządzeniami porządku wewnętrznego, niemożność zaspokajania wielu potrzeb i inne, muszą powodować dyskomfort funkcjonowania i pejoratywne implikacje zdrowotne. Skazani zatem próbują sobie jakoś radzić w owych trudnych sytuacjach więziennych. W wielu wypadkach nie mając formalnych możliwości zaspokojenia pewnych potrzeb, przekraczają progi podkultury więziennej, która nie jest sformalizowanym zjawiskiem występującym w zakładzie karnym, ponieważ stoi w opozycji do jego oficjalnych przepisów.

Osoby pozbawione wolności są siłą rzeczy zmuszane do bytowania z ludźmi im narzuconymi, a więc współmieszkańcami celi oraz osobami należącymi do tej samej grupy: pracowniczej, spacerowej, kąpielowej, sportowej, uczestniczącej w zajęciach kulturalno-oświatowych. Do spotkań osadzonych ze sobą dochodzi także przy różnych innych okazjach, np. takich jak: wizyta u lekarza, uczestnictwo w spotkaniach o charakterze religijnym oraz związanych z występami artystów.

Ludzie osadzeni w jednostkach penitencjarnych są połączeni wspólną, dolegliwą sytuacją, jaką jest uwięzienie. Ten fakt nie oznacza jednak, że dominuje wśród nich solidaryzm, który powinien występować na tle wspólnych interesów. Wręcz odwrotnie, obserwacja rzeczywistości więziennej daje podstawy do wnioskowania, że w większości zakładów karnych i aresztów śledczych występują w społeczności więziennej głębokie podziały oraz ostre antagonizmy i konflikty, co prowadzi także do popełniania przestępstw na terenie zakładów penitencjarnych.

Zjawisko podkultury więziennej jest zagadnieniem nie do końca zdiagnozowanym. Większość dostępnej literatury z tego zakresu sygnalizuje raczej fragmentaryczny i niekoniecznie aktualny dzisiaj wizerunek „grypsery”. Biorąc pod uwagę złożoność i dynamikę tej „penitencjarnej osobliwości”, należy uaktualniać informacje w tym zakresie, uwzględniając zarazem nowe, dopiero co tworzące się elementy nieformalnych struktur. Istnieje zatem potrzeba zasygnalizowania najnowszych i nieszablonowych kwestii traktujących o zjawisku podkultury więziennej początków XXI wieku.

Mimo iż na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia znacznym modyfikacjom została poddana również machina wykonywania kary pozbawienia wolności i zakłady karne „otwierały się na świat”, to nadal w społecznej świadomości więzienia jawią się jako niedostępne i rodzące powszechną odrazę. Budzą strach, niepokój i raczej nie są tematem codziennych rozmów. Nierzadko wiedza na temat izolacji penitencjarnej jest czerpana z potocznej wiedzy, dziwnych opinii i nie zawsze obiektywnych mediów. Mediów, które niejednokrotnie w atmosferze sensacji przedstawiają wiedzę nieprawdziwą, a czasami wręcz baśniową. Natomiast o służbie więziennej, pracującej w trudnych warunkach, mówi się tylko przy okazji jakiegoś skandalu czy niedopatrzenia obowiązków służbowych. Mówiąc szczerze, wiedza społeczeństwa na tematy penitencjarne jest znikoma.

Niniejsza praca – poświęcona zagadnieniu przestępczości w zakładach – składa się z pięciu rozdziałów. W rozdziale pierwszym przedstawione zostały zagadnienia dotyczące charakterystyki i rozwoju więziennictwa w Polsce w aspekcie historycznym.

Drugi rozdział dotyczy systemu penitencjarnego w Polsce. Zawarte w nim zostały zagadnienia poświęcone typom i rodzajom zakładów karnych, sposobom odbywania kary, regulaminowi wykonywania kary pozbawienia wolności, a także sposobom resocjalizacji i oddziaływaniu penitencjarnemu w zakładach karnych. Wśród tych ostatnich wyróżniono oddziaływanie przez pracę, oddziaływanie przez nauczanie, oddziaływanie za pomocą zajęć kulturalno-oświatowych, społecznych i wychowania fizycznego oraz oddziaływanie poprzez stosowanie nagród i kar dyscyplinarnych.

W rozdziale trzecim przedstawiono charakterystykę zjawisk dewiacyjnych i przestępczych w zakładach karnych. Na zagadnienie to składają się kwestie związane z: podkulturami więziennymi, samookaleczeniami, buntami oraz rodzajami przestępczości na terenie zakładów penitencjarnych.

W rozdziale czwartym omówiono najważniejsze kwestie związane z metodologią prowadzenia badań. Rozdział tego stanowi swego rodzaju teoretyczne wprowadzenie do piątego, ostatniego rozdziału pracy, który zawiera analizę wyników badań własnych.

Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Charakterystyka i rozwój więziennictwa w Polsce
3. System penitencjarny w Polsce
4. Zjawiska dewiacyjne i przestępcze w zakładach karnych
5. Metodologia badań
6. Zakończenie
7. Bibliografia