Hipnoza i jej wykorzystanie w procesie karnym

Definicja hipnozy pojawia się wielokrotnie w literaturze przedmiotu. Brytyjskie Towarzystwo Medyczne definiuje hipnozę następująco: hipnoza jest stanem podobnym do snu, sztucznie wywołanym przez sugestywne działanie na drugą osobę, która w bezkrytyczny sposób poddaje się woli hipnotyzera. Inna definicja hipnozy zakłada że jest to zmieniony stan świadomości, odróżniający się od stanu czuwania i stanu snu. Kolejna definicja hipnozy zakłada, że hipnoza jest stanem wewnętrznym powstałym wskutek sugestii hipnotycznych.

Koniecznym warunkiem wprowadzenia człowieka w trans hipnotyczny jest brak ruchu oraz skupienie się na sugestiach wypowiadanych przez hipnotyzera. Jeśli hipnoza jest realizowana w celach naukowych terapeuta powinien odpowiednio przygotować pacjenta podkreślając jakie znaczenie mają prowadzone badania. W przypadku hipnozy stosowanej w celach leczniczych terapeuta powinien przygotować pacjenta wskazując na korzystne efekty terapii, które mogą zostać osiągnięte dzięki hipnozie. Warto podkreślić, że uczciwy terapeuta powinien uprzedzić pacjenta, iż nie zawsze hipnoza przynosi oczekiwane efekty. Ten okres przygotowawczy ma szczególne znaczenie dla powodzenia dalszego badania, ponieważ decyduje o tym czy pacjent będzie mógł skutecznie współpracować z terapeutą.

Hipnotyzerzy w celu zwiększenia szans na powodzenie zabiegu, często stosują pewne zabiegi mające prowadzić odpowiednią atmosferę tajemniczości przed rozpoczęciem hipnozy, na przykład wykorzystując odpowiednie rekwizyty. Duże znaczenie w kontekście powodzenia badania, ma również wytłumaczenie pacjentowi, że zapadanie w hipnozę nie jest przesłanką słabej woli, lecz wręcz przeciwnie, może świadczyć o dobrej zdolności do koncentracji uwagi, a także, że trans hipnotyczny jest dla niego bezpieczny.

Możliwe są sytuacje w których hipnotyzerowi nie uda się zahipnotyzować określonych osób. Przyczynami może być źle dobrana metoda lub brak wystarczającej współpracy ze strony osoby badanej. Niektóre osoby lepiej reagują w sytuacji odosobnienia i ciszy, inne znacznie lepiej czują się wśród widzów, przy pełnym świetle, a w skrajnych przypadkach w gwarze i atmosferze podniecenia. Inne przyczyny niepowodzenia to również brak zaufania do hipnotyzera, zmęczenie osoby badanej, silne rozkojarzenie, zbytnie skupienie na sprawach codziennych.

Polski wymiar sprawiedliwości umożliwia wykorzystanie hipnozy co najmniej od lat 80-tych XX wieku. Mimo to hipnoza jest stosowana bardzo rzadko, dodatkowo każdorazowo jej wykorzystanie w procesie karnym wywołuje spory i dyskusje w doktrynie. Najczęściej hipnozę wykorzystuje się w sprawach dotyczących przestępstw zabójstwa. Warto zauważyć, iż ostatnich kilkunastu latach w dużym stopniu poszerzyła się wiedza związana z wykorzystaniem hipnozy.

Kodeks Postępowania Karnego z 1997 roku w wyniku zapisów zawartych w artykule 171 otworzył na nowo dyskusje związane z hipnozą określając dla niej całkiem nowe ramy. Wspomniany zapis w szczególności traktuje w taki sam sposób hipnozę i narkoanalizę (wykorzystującą środki chemiczne) oraz badanie poligrafem (wykorzystującą środki techniczne). Warto podkreślić, że wcześniej doktryna nie traktowała wymienionych metod na równi. Najczęściej nawet osoby, które uznawały zasadność wykorzystania poligrafii w celach dowodowych, były przeciwne dopuszczalności narkoanaliza i hipnozy. Badania naukowe podkreślają, iż główną różnicą między badaniem poligraficznym a hipnozą i narkoanalizą jest pełna świadomość badanego przy badaniu poligraficznym, co umożliwia badanemu przerwanie badania w dowolnym momencie. Odmiennie jest w przypadku hipnozy i narkoanalizy, w których badany nie ma takiej możliwości.

Inny argument stosowany przez zwolenników zróżnicowanego traktowania wymienionych metod to stwierdzenie, że wartość diagnostyczna poszczególnych metod jest różna. W przypadku wykorzystania poligrafu jego wartość diagnostyczna znana jest najlepiej, z kolei wiedza o hipnozie i narkoanalizie jest zdecydowanie mniejsza. Wspomniany artykuł 171 Kodeksu Postępowania Karnego stawiając te trzy metody na równi ze sobą, wprowadził dla wszystkich nic z nich zakaz stosowania. To rozpoczęło również dyskusję związane z zakresem tego zakazu. Część interpretacji zakłada że jest to zakaz całkowity, część, że dotyczy on tylko wykorzystania wymienionych metod podczas przesłuchań.

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie kluczowych problemów związanych z dopuszczalnością wykorzystania hipnozy podczas procesu karnego. Wątpliwości te są przedmiotem analizy niniejszej pracy. Praca została podzielona na trzy rozdziały. Rozdział pierwszy omawia definicje hipnozy i współczesne wykorzystanie hipnozy w różnych dziedzinach nauki.

Drugi rozdział pracy omawia zagadnienia wykorzystania hipnozy w świetle zakazów dowodowych pojawiające się w polskim procesie karnym. Skupiono się na pojęciu i rodzajach zakazów dowodowych w procesie karnym, jak również zakazie wykorzystania hipnozy będącym zakazem niezupełnie bezwzględnym. Odniesiono się także do skutków naruszenia zakazu stosowania hipnozy podczas procesu karnego.

Trzeci rozdział pracy przybliża charakterystykę warunków stosowania hipnozy podczas procesu, jednak poza przesłuchaniem. Rozdział opisuje hipnozę stosowaną w stosunku do świadka, w stosunku do ofiary, a także w stosunku do oskarżonego (podejrzanego).

Praca została opracowana w oparciu o literaturę naukową poświęconą problematyce hipnozy i postępowaniu karnemu. Praca zawiera komplet przepisów.

Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Zagadnienia wprowadzające do problematyki hipnozy
3. Stosowanie hipnozy a zakazy dowodowe
4. Warunki stosowania hipnozy w procesie poza przesłuchaniem
5. Zakończenie
6. Bibliografia