Samorząd w II RP

Praca przedstawia historię, strukturę i zasady funkcjonowania samorządu działającego w II RP. Ponadto opisano zmiany, które zachodziły w kwestiach samorządowych w omawianym okresie. Jednocześnie poruszono kwestie związane z funkcjonowaniem samorządu w rozbiciu na obszary poszczególnych rozbiorów.

Samorząd w II RP przed unifikacją

Dzieje samorządu terytorialnego w II RP dzielą się na dwa okresy: przed i po unifikacji (1933). Przed unifikacją samorząd opierał się na rozwiązaniach z byłych zaborów i funkcjonował na poziomie gminnym, powiatowym oraz wojewódzkim. Po odzyskaniu niepodległości, samorząd gminny objął całe terytorium Polski. W byłym Królestwie Kongresowym gmina wiejska składała się z wsi i folwarków, a jej organami były zebranie gminne, rada gminna i wójt. Rady powołano dekretem z 1918 r. jako organy zarządzające i kontrolujące wójta. Wójta wybierał starosta spośród dwóch kandydatów wskazanych przez zebranie. Musiał mieć min. 25 lat i znać język polski. Do jego obowiązków należało zarządzanie gminą i realizacja uchwał rady oraz funkcje administracji państwowej. Zebrania zwoływano cztery razy w roku. Oprócz gmin istniały także gromady, obejmujące wsie i enklawy.

Samorząd w II RP po unifikacji

Po 23 marca 1933 r., na mocy ustawy scaleniowej, wprowadzono jednolitą strukturę samorządu terytorialnego w II RP, zgodną z administracyjnym podziałem kraju. Organy samorządu dzieliły się na stanowiąco-kontrolujące i wykonawczo-zarządzające, przy czym wszystkie były wybieralne. Zakres kompetencji organów uchwałodawczych był ściśle określony, a w razie wątpliwości stosowano zasadę domniemania na korzyść organów wykonawczych. Samorządy mogły realizować zadania własne i poruczone, a w razie potrzeby współdziałać w ramach związków celowych z własną osobowością prawną.

Planowano zespolenie administracji ogólnej z samorządową na szczeblu powiatowym i wojewódzkim pod przewodnictwem starosty lub wojewody, lecz samorząd wojewódzki ostatecznie nie powstał. Samorząd gminny obejmował gminy jednostkowe i zbiorowe (z gromadami). W tych ostatnich istniał dodatkowy samorząd gromadzki – uchwały podejmowała rada lub zgromadzenie gromadzkie, a wykonawcą był sołtys. W gminach wiejskich organem uchwalającym była rada gminna, a wykonawczym – zarząd z wójtem i ławnikami. W miastach funkcje uchwałodawcze pełniła rada miejska, a wykonawcze – zarząd z burmistrzem lub prezydentem i ławnikami.