Sądowe sposoby rozwiązywania sporów międzynarodowych

Już u zarania tworzenia się organizacji państwowych dostrzeżono, że jedną z możliwych - aczkolwiek w konsekwencji nieskutecznych - form rozwiązywania problemów międzypaństwowych było stosowanie przemocy. Jednak wobec ciężaru ofiar, jakie niosły za sobą napaści zbrojne - zarówno dla napadniętych, jak i agresorów -już w starożytności pojawiły się trendy pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych poprzez przekazanie ich osobom trzecim, nie zaangażowanym w nie bezpośrednio, które obiektywnie mogłyby je rozwiązywać. Przykładem takiego podejścia do problemu mogą być starożytne Chiny, państwa Bliskiego Wschodu czy też Grecja.

Idea niezależnego i pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych ewoluowała w czasach późniejszych. Szczególnie rozwinęła się w XIX wieku, kiedy to powoływane sądy rozjemcze wydały ponad 200 orzeczeń rozstrzygających spory międzynarodowe.

Z czasem arbitraż międzynarodowy powoływany dla rozstrzygania konkretnych sporów okazał się niezbyt skuteczny, co doprowadziło do powstania stałych sądów międzynarodowych. Uwieńczeniem powyższej ewolucji był powołany w 1922 r. przez Ligę Narodów Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej. Istniał on do 1945 r., zaś jego działalność polegała na rozstrzyganiu sporów międzynarodowych oraz wydawaniu opinii doradczych.

Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej był to faktycznie pierwszy w dziejach stały międzynarodowy trybunał par excellence sądowy, a nie arbitrażowy. Protokół poddający jego kompetencji obowiązkowej wszystkie lub niektóre spory przyjęło do 1945 r. przeszło 50 państw. Orzeczenia Trybunału wyposażone w szeroką argumentację i opinie naukowe i fachowe wywarły duży wpływ na dalszy rozwój prawa międzynarodowego, stwarzając nie tylko precedensy, lecz również podstawy i wzór dla sądownictwa międzynarodowego, powstałego oraz istniejącego dotychczas w systemie prawnym ONZ.

Po II na miejsce Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej powołano do życia Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, którego statut jest załącznikiem do Karty Narodów Zjednoczonych i stanowi jej integralną część. Statut MTS, będącego jednym z głównych organów ONZ, w niewielu tylko punktach, i to o znaczeniu drugorzędnym, odbiega od statutu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej działającego w okresie Ligi Narodów.

Niniejsza praca jest poświęcona właśnie sądowym sposobom rozwiązywania sporów na przykładzie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. W konsekwencji w pracy nie znajdą się rozważania na temat innych rodzajów pokojowego rozwiązywania sporów, a więc w drodze negocjacji, dobrych usług i mediacji, komisji badań czy koncyliacji.

W pracy przedstawione zostały szczegółowo cele i zadania Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Przybliżono zasady systemu elekcyjnego w Międzynarodowym Trybunale Sprawiedliwości, ich wpływ na rozstrzyganie sporów, procedurę wyboru składu Sądu, jak również kompetencje i obowiązki poszczególnych jego członków.

Praca składa się z czterech rozdziałów. W rozdziale pierwszym przedstawiono rozważania na temat pojęcia i rodzajów sporów międzynarodowych. Rozdział drugi prezentuje kwestie związane ze strukturą organizacyjną Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Rozdział trzeci zawiera charakterystykę kompetencji Trybunału, natomiast rozdział czwarty omawia procedurę orzekania przez Trybunał.

Podstawę źródłową pracy stanowią monografie omawiające problematykę dotyczącą sporów międzynarodowych i działalności Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości.