Zawarcie i ustanie małżeństwa

Celem pracy jest omówienie prawnych aspektów związanych z zawarciem oraz ustaniem małżeństwa.

Małżeństwo nie jest zjawiskiem wyłącznie prawnym. Jest zjawiskiem, którym zajmują się: etyka, religia, socjologia, psychologia, a także wiele innych dziedzin ludzkiej myśli i działalności. Prawo zajmuje się jednak małżeństwem w sposób szczególny, nadaje mu bowiem sformalizowany kształt i zapewnia ochronę. Kodeks rodzinny i opiekuńczy nigdzie nie definiuje małżeństwa. Definicję taką łatwo jednak ustalić na podstawie całokształtu uregulowań. Na tej podstawie można małżeństwo określić jako powstały z woli małżonków, ale w sposób sformalizowany, trwały związek kobiety i mężczyzny, będący także stosunkiem prawnym o charakterze wzajemnym. Związek ten polega na maksymalnym zespoleniu małżonków w sferze ich stosunków osobistych oraz poważnym powiązaniu w sferze stosunków majątkowych; obydwaj partnerzy tego związku mają przy tym równorzędną pozycję. Najbardziej istotną cechą małżeństwa jest takie zespolenie małżonków, jakie nie występuje w żadnym innym organizmie społecznym. Polega ono bowiem w szczególności na intymności stosunków, na stałym i codziennym współdziałaniu i świadczeniu sobie wzajemnej pomocy, wreszcie na zamieszkiwaniu w jednym lokalu .

W wyniku zawarcia przez mężczyznę i kobietę małżeństwa powstaje rodzina, która jest podstawową komórką życia społecznego. Wprawdzie przyszli małżonkowie sami decydują o zawarciu małżeństwa, to jednak nie korzystają z takiej swobody, gdy chodzi o likwidację węzła małżeńskiego, w szczególności nie mogą takiego skutku osiągnąć w drodze czynności prawnej. Ich wpływ na ustanie małżeństwa wyraża się tylko w tym, że mogą w sytuacjach określonych w ustawie wystąpić z odpowiednim żądaniem do sądu, ale zamierzony skutek osiągną tylko o tyle, o ile spełnione są ustawowe przesłanki zakończenia bytu węzła małżeńskiego .

Co do zasady, małżeństwo powinno być związkiem trwałym, dozgonnym, tzn. istniejącym do chwili śmierci jednego z małżonków. W świetle prawa polskiego nie należy jednak zasady tej utożsamiać z zasadą nierozwiązywalności małżeństwa, której istota polega na wyłączeniu możności rozwiązania małżeństwa przez rozwód. W ujęciu prawa polskiego zasada trwałości małżeństwa oznacza więc, że małżeństwo powinno łączyć małżonków przez całe życie, gdy jednak stanie się związkiem martwym, a więc przestaje funkcjonować, może być rozwiązane przez rozwód. Realizacji zasady trwałości małżeństwa służy wprowadzona do prawa polskiego instytucja separacji sądowej, gdyż polski ustawodawca uzależnił orzeczenie separacji od zupełności rozkładu pożycia małżonków, nie zaś także od jego trwałości (nieodwracalności) .

Praca niniejsza podzielona została na sześć rozdziałów. W rozdziale pierwszym omówiono najważniejsze źródła prawa regulujące kwestie związane z prawem rodzinnym oraz instytucją małżeństwa w Polsce.

Rozdział drugi zawiera rozważania związane z zawarciem małżeństwa W rozdziale tym skupiono się przede wszystkim na omówieniu koniecznych oraz formalnych przesłanek zawarcia małżeństwa, przeszkód zawarcia małżeństwa, unieważnienia małżeństwa, a także nazwiska małżonków i ich dzieci.

W rozdziale trzecim przedstawiono najważniejsze zagadnienia związane z modelem małżeństwa w świetle prawa polskiego. Rozdział ten porusza takie kwestie, jak: małżeństwo monogamiczne, świeckość małżeństwa, trwałość małżeństwa, równouprawnienie małżonków.

Czwarty rozdział pracy poświęcony jest rejestracji małżeństwa. Rozdział ten omawia dwa główne zagadnienia - rejestrację małżeństwa cywilnego oraz rejestrację małżeństwa konkordatowego.

W rozdziale piątym zawarte są rozważania na sposobów ustania małżeństwa, a mianowicie ustania wskutek śmierci, uznania za zmarłego oraz w drodze rozwodu.

Szósty, jednocześnie ostatni rozdział pracy, został poświęcony omówieniu instytucji separacji.

Podstawę źródłową pracy stanowią monografie dotyczące instytucji małżeństwa, podręczniki do prawa rodzinnego oraz komentarze do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przy pisaniu pracy wykorzystano również orzecznictwo Sądu Najwyższego.