Nadzór w spółce akcyjnej

Celem niniejszej pracy jest omówienie zagadnienia nadzoru w spółce akcyjnej. Takie pojęcia, jak „kontrola” czy „nadzór” są przedmiotem rozważań prowadzonych z perspektywy różnych dziedzin nauki i wiedzy. Procesy te szeroko analizuje m.in. teoria organizacji i zarządzania oraz nauka prawa administracyjnego. Kontrola i nadzór to mechanizmy uniwersalne, których znaczenie nie ogranicza się do jednej dyscypliny naukowej czy dziedziny prawa.

Kontrola oznacza, najogólniej rzecz biorąc, sposób postępowania służący zapewnieniu zgodności działań z wzorcem. Kontrola ma za zadanie podnieść sprawność działania. Można ją ująć w formie procesu, a więc w postaci uporządkowanego ciągu czynności cząstkowych. Kontrolę tworzą trzy etapy: 1) badanie stanu rzeczywistego, 2) porównanie tego stanu z wzorcem czy normą postępowania, 3) analiza ewentualnych różnic i sformułowanie wniosków. Mogą one polegać na zaprojektowaniu czynności korygujących, mających na celu usunięcie niepożądanych zjawisk, ujawnionych przez kontrolę .

Nadzór stanowi kategorię szerszą, obejmującą działalność kontrolną. Już sama etymologia pojęć kontroli i nadzoru wskazuje, że nadzór wiąże się z możliwościami silniejszego oddziaływania niż kontrola . Nadzór to kontrola połączona z prawną możliwością władczej ingerencji wobec podmiotu poddanego oddziaływaniu nadzorczemu. Kontrola zawiera element władczy tylko w tym sensie, że rodzi po stronie podmiotów kontrolowanych obowiązek poddania się jej. Kontrola jest nieodzownym narzędziem nadzoru, ponieważ by skutecznie nadzorować, trzeba mieć możliwość badania i oceny faktów dotyczących nadzorowanych jednostek. Nadzór obejmuje zawsze kontrolę, natomiast wykonywanie kontroli nie musi się łączyć ze stosowaniem środków nadzorczych. Obie funkcje zmierzają do realizacji tego samego celu - do zapewnienia prawidłowego działania podmiotu kontrolowanego. Wysunięcie wniosków pokontrolnych, które są podstawą do ingerencji w działalność podmiotu, stanowi granicę, po której przekroczeniu ma miejsce nadzór. Podjęcie działań korygujących jest już przejawem wykonywania funkcji nadzorczych .

Nadzór łączy się zazwyczaj ze współodpowiedzialnością nadzorującego za działania jednostek nadzorowanych. Kontroler nie ponosi takiej odpowiedzialności, ponieważ tylko sprawdza i bada, a nie uczestniczy aktywnie w kontrolowanej działalności. Nadzór jest działaniem kształtującym, natomiast kontrola - przede wszystkim działalnością informacyjną. Nadzór to instytucja prawna, zaś kontrola to nieodzowny zespół czynności sprawdzających, pozwalających realizować funkcję nadzoru. W konsekwencji czynności kontrolne to czynności faktyczne, a czynności nadzorcze to czynności prawne, podejmowane bezpośrednio w celu wywołania określonych skutków prawnych .

Nadzór jest w ogólnym ujęciu funkcją władczą o charakterze korygującym. Trudno jednak scharakteryzować bliżej treści nadzoru, zasięg władczej ingerencji wyznaczają bowiem konkretne przepisy w poszczególnych przypadkach jego zastosowania. Za każdym razem z użyciem tego pojęcia wiąże się inne usytuowanie organów i inne uprawnienia. Nie ma zatem w nadzorze jakiejś stałej treści, wynikającej z istoty tej instytucji. Nadzór istnieje tylko wtedy, gdy tak stanowią przepisy prawne oraz w zakresie wyznaczonym tymi przepisami. Funkcja nadzoru jest więc ściśle limitowana prawem. Limity dotyczą zakresu podmiotowego nadzoru (kto nadzoruje, a kto podlega nadzorowi), kryteriów ingerencji w działalność nadzorowanego oraz środków oddziaływania na podmiot nadzorowany. Zdeterminowanie prawne nadzoru wynika z faktu, że w założeniu ma on kształtować układ stosunków, w którym podmiot podległy zachowuje pewien zakres prawnej samodzielności. Nadzór uprawnia do ingerowania za pomocą wyznaczonych prawem, lecz ograniczonych środków i nie prowadzi do podległości o charakterze służbowym czy hierarchicznym. Istnienia nadzoru nie można domniemywać .

Praca podzielona została na cztery rozdziały. W rozdziale pierwszym zatytułowanym „Podstawowe wiadomości na temat spółki akcyjnej” przedstawiona została ogólna charakterystyka spółki akcyjnej, władze spółki akcyjnej, prawa korporacyjne akcjonariuszy oraz odpowiedzialność członków organów spółki.

W rozdziale drugim zatytułowanym „Rada nadzorcza jako organ spółki akcyjnej” wyjaśniono szczegółowe kwestie poświęcone powoływaniu i odwoływaniu członków rady nadzorczej, kompetencjom rady nadzorczej, a także zasadom działania rady.

W rozdziale trzecim p.t. „Teoretyczne aspekty nadzoru korporacyjnego” zawarte są rozważania na temat istoty nadzoru korporacyjnego, teorii nadzoru korporacyjnego, typologii nadzoru korporacyjnego oraz roli i pozycji rad nadzorczych.

W rozdziale czwartym zatytułowanym „Wpływ rad nadzorczych na efektywność działania spółek” omówiono relacje między radą nadzorczą a zarządem spółki, możliwości oddziaływania rady nadzorczej na działalność spółki i ich wykorzystywanie, jak również wpływ akcjonariuszy na decyzje podejmowane w spółce.

Podstawę źródłową pracy stanowią monografie dotyczące problematyki spółek akcyjnych i nadzoru korporacyjnego, artykuły z periodyków prawniczych, podręczniki do prawa handlowego i prawa spółek oraz liczne komentarze do kodeksu spółek handlowych.

Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Podstawowe wiadomości na temat spółki akcyjnej
3. Rada nadzorcza jako organ spółki akcyjnej
4. Teoretyczne aspekty nadzoru korporacyjnego
5. Wpływ rad nadzorczych na efektywność działania spółek
6. Zakończenie
7. Bibliografia