Ochrona zwierząt przez prawo karne

Celem pracy jest omówienie karnych aspektów ochrony zwierząt w polskim systemie prawnym.

Prawna ochrona zwierząt mieści się w zakresie szeroko rozumianej ochrony zwierząt będącej częścią prawa ochrony środowiska. Obok niej występują również inne rodzaje ochrony zwierząt, takie jak: gatunkowa, użytkowa i weterynaryjna. Ochronę humanitarną w odróżnieniu od pozostałych charakteryzuje założenie, że zwierzę jest istotą żywą wyposażoną w związku z tym w zdolność odczuwania cierpienia. Człowiek, wykorzystując zwierzęta, powinien zatem podejmować wszelkie działania, których celem będzie zniesienie lub ograniczenie do niezbędnego minimum ich cierpienia. Charakterystyczne dla ochrony zwierząt jest także to, że jej kształt jest w znacznym stopniu uzależniony od rozstrzygnięcia sytuacji prawnej zwierząt na gruncie przepisów prawa cywilnego. W tradycji europejskiej, ukształtowanej na podstawie systemu prawa rzymskiego, zwierzęta tak w sferze prawa publicznego, jak również prawa prywatnego powszechnie traktowane były jak rzeczy poddane w zasadzie nieograniczonemu władztwu człowieka. Pewne wyłomy od tej zasady występowały w niektórych krajach Europy Zachodniej w prawie karnym, czego odzwierciedleniem były w szczególności średniowieczne procesy zwierząt, które poddawane były odpowiedzialności karnej. Niemniej sytuacja zwierząt nie ulegała zmianie, a człowiek mógł w zasadzie robić z nimi co tylko chciał. Prostą konsekwencją takiego władztwa było okrutne traktowanie zwierząt .

Pierwsze próby instytucjonalnego ograniczania okrucieństwa człowieka wobec zwierząt pojawiły się na początku XIX w. w Wielkiej Brytanii, które zapoczątkowały pewne zmiany w prawodawstwach państw ówczesnej Europy. Paradoksalnie wzrost świadomości prawnej nie przeszkodził w rozwoju na masową skalę hodowli i doświadczeń, które skazywały na cierpienie miliony zwierząt. Przyczyną takiego stanu rzeczy była w dalszym ciągu niepodważalna reifikacja zwierząt, która pozwalała na wszelkie formy wykorzystywania żywych istot. Po pierwszej wojnie światowej po raz pierwszy podjęte zostały poważne rozważania na temat zmiany statusu prawnego zwierząt za sprawą twórców nazistowskiego ustawodawstwa. Wprawdzie nie doprowadziły one do radykalnych zmian w ujęciu pozycji zwierząt, jednakże z jednej strony pozwoliły na stworzenie systemu prawnego rzeczywiście chroniącego zwierzęta przed cierpieniem zadawanym przez człowieka, natomiast z drugiej stały się zalążkiem szerokiej debaty publicznej, która rozgorzała w latach 70-tych XX wieku, doprowadzając do uchwalenia Deklaracji Praw Zwierząt oraz do szeregu zmian regulacji prawnych zmierzających w kierunku odrzeczowienia zwierząt. Dyskusję tę bezpośrednio wywołała opublikowana w 1975 r. głośna książka Wyzwolenie zwierząt autorstwa australijskiego filozofa Petera Singera, który opierając się na utylitaryzmie Jeremiego Benthama stwierdził, że zwierzęta odczuwając cierpienie posiadają interesy, które powinny być uwzględniane przez człowieka. Kilka lat później amerykański filozof Tom Regan poszedł jeszcze dalej opowiadając się za przyznaniem zwierzętom praw, które miałyby być respektowane przez człowieka .

W Europie Zachodniej oraz Stanach Zjednoczonych dyskusja na temat pozycji zwierząt odgrywa coraz większe znaczenie nie tylko tradycyjnie już na gruncie filozofii, ale również prawoznawstwa. W USA już od początku lat 80-tych XX wieku zaczęto na uniwersytetach wykładać problematykę praw zwierząt (na przykład Jolene Marion na Pace University School of Law, Steven M. Wise na Vermont Law Schoot). Obecnie nie ma już wątpliwości, że zwierzęta nie są rzeczami, a przepisy rzeczach można do nich stosować najwyżej odpowiednio. Spór natomiast dotyczy tego, jaki status prawny przyznać zwierzętom. Najważniejszym i jednocześnie najtrudniejszym zadaniem jest przekonanie zarówno opinii publicznej, jak i przedstawicieli nauk prawnych, że zainteresowanie losem zwierząt nie jest domeną „szlachetnych, choć lekko zwariowanych starszych pań” rozmiłowanych w swoich kotkach i pieskach albo radykalnych ekologów, lecz jednym z poważniejszych i najbardziej palących problemów moralnych, przed jakimi stoi większość społeczeństwa europejskiego kręgu kulturowego .

Praca składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym rozdziale przedstawione zostały konstytucyjne aspekty ochrony zwierząt. Poszczególne punkty tego rozdziału dotyczą humanitarnej ochrony zwierząt w polskim systemie prawa, ochrony zwierząt na tle dotychczasowych polskich konstytucji oraz zagadnienia ochrony zwierząt na gruncie Konstytucji RP z 1997 r.

Drugi rozdział pracy poświęcony jest przestępstwom przeciwko ochronie zwierząt przed niehumanitarnym traktowaniem na gruncie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt. W rozdziale tym wyróżniono takie typy przestępstw, jak: bezprawne pozbawienie życia zwierzęcia oraz znęcanie się nad zwierzęciem. Omówiono także typ kwalifikowany - działanie ze szczególnym okrucieństwem, jak również zagrożenie karami i środkami karnymi.

W rozdziale trzecim dokonano charakterystyki przestępstw przeciwko ochronie zwierząt przed niehumanitarnym traktowaniem na gruncie ustawy z dnia 21 stycznia 2005 r. o doświadczeniach na zwierzętach. Rozdział ten omawia takie przestępstwa, jak: narażenie zwierzęcia na nadmierne dolegliwości, wykonanie doświadczenia bez właściwego znieczulenia, testowanie kosmetyków i środków higienicznych, a także niedozwolone powtórzenie doświadczenia ze zwierzęciem.

Czwarty, ostatni rozdział pracy poświęcony został przestępstwom przeciwko ochronie zwierząt przed niehumanitarnym traktowaniem na gruncie ustawy z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie oraz ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym. W rozdziale tym przybliżono problematykę takich typów czynów zabronionych, jak: polowanie w czasie ochronnym, polowanie z użyciem niedozwolonych środków łowieckich oraz połów ryb z użyciem niedozwolonych środków.

Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Konstytucyjne aspekty ochrony zwierząt
3. Przestępstwa przeciwko ochronie zwierząt przed niehumanitarnym traktowaniem na gruncie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt
4. Przestępstwa przeciwko ochronie zwierząt przed niehumanitarnym traktowaniem na gruncie ustawy z dnia 21 stycznia 2005 r. o doświadczeniach na zwierzętach
5. Przestępstwa przeciwko ochronie zwierząt przed niehumanitarnym traktowaniem na gruncie ustawy z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie oraz ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym
6. Zakończenie
7. Bibliografia