Światowa Organizacja Handlu - geneza i działalność

Celem pracy jest przeprowadzenie analizy kluczowych aspektów dotyczących funkcjonowania Światowej Organizacji Handlu (WTO). Organizacja ta została powołana 1 stycznia 1995 roku w oparciu o struktury organizacyjne GATT wraz z jego sekretariatem. W dużym stopniu jest to rozszerzenie i sformalizowanie istniejącej wcześniej struktury, która rozwijała się przez niemal 50 lat. Interesujący może być fakt, że w deklaracji ministerialnej ogłaszającej początek Rundy Urugwajskiej nie było wzmianki o utworzeniu Światowej Organizacji Handlu. Wdrożenie wyników negocjacji nie wymagało utworzenia organizacji międzynarodowej. Utworzenie Światowej Organizacji Handlu wynikało z chęci stworzenia jednolitych założeń dla handlu światowego. W początkowym okresie Stany Zjednoczone sprzeciwiały się takiemu podejściu, jednak po negocjacjach wyraziły swoją zgodę.

Wspomniane negocjacje prowadzono na zasadzie „jednolitego zobowiązania”. Jednocześnie z propozycją stworzenia Światowej Organizacji Handlu zmieniono definicję pojęcia „jednolitego zobowiązania”, zakładając, że wszystkie strony dotychczasowego układu GATT miałyby się stać członkami WTO. Nie było alternatywy - pozostanie członkiem GATT z 1947 r. byłoby pozbawione wartości, jako że był to podmiot instytucjonalny, który miał definitywnie zniknąć. Ostatecznie wszystkie kraje rozwijające się wstąpiły do Światowej Organizacji Handlu, czego wcale nie przewidywał porządek obrad, kiedy rozpoczynano negocjacje w 1986 roku. Aczkolwiek Kongres USA zachowywał postawę pełną rezerwy wobec wszelkiego ograniczania jego wpływu na politykę handlową, także zdecydował się przyłączyć do nowej organizacji. Podczas debaty ratyfikacyjnej stało się jasne, że ustanowienie Światowej Organizacji Handlu nieznacznie wpłynie na zmianę status quo, przynajmniej w kwestii o naruszenia suwerenności narodowej, ponieważ GATT z 1947 r. był wiążącym traktatem międzynarodowym. GATT nie był jednak organizacją międzynarodową, natomiast WTO nią jest. WTO ma osobowość prawną i może podpisywać porozumienia z poszczególnymi krajami.

Niewątpliwie utworzenie Światowej Organizacji Handlu stanowiło znaczące wydarzenie. Wcześniejsze próby zdefiniowania lepszej podstawy organizacyjnej GATT były nieudane. Przykładem może tu być spotkanie z 1955 roku na którym niektóre strony porozumienia sugerowały utworzenie Organizacji Współpracy Handlowej. Propozycja ta nie miała tak szerokiego zakresu jak utworzenie Światowej Organizacji Handlu, nie znalazła też poparcia po stronie Kongresu USA. Ponowna próba zagwarantowania ram instytucjonalnych dla handlu międzynarodowego została podjęta na forum Rady Gospodarczo-Społecznej ONZ w 1963 roku. Wtedy też grupa ekspertów sugerowała stworzenie nowej agencji ONZ o członkostwie powszechnym i znaczących uprawnieniach w obszarze handlu międzynarodowego. Propozycja ta nie spotkała się jednak z zainteresowaniem największych potęg handlowych.

Zgromadzenie Ogólne ONZ w swej rezolucji powołującej UNCTAD w 1964 roku stwierdziło jednak, że obszarem zainteresowania tego organu powinny być sprawy związane z wypracowaniem powszechnej organizacji handlu. Nic konkretnego z tego nie wynikło - mimo prowadzonych w latach siedemdziesiątych długich dyskusji o potrzebie nowego międzynarodowego porządku gospodarczego - w dużej mierze z powodu znacznych różnic w postawach uprzemysłowionych gospodarek rynkowych i znacznej części rozwijającego się świata co do odpowiedniej bazy dla handlu międzynarodowego. Równocześnie z powstaniem Światowej Organizacji Handlu międzynarodowa organizacja handlu otrzymała mocne podstawy, wynikające z zasad GATT – wzajemności i braku dyskryminacji.

Praca składa się trzech rozdziałów. Rozdział pierwszy przybliża kluczowe zagadnienia związane z genezą, celami jej strukturą światowej organizacji handlu. Drugi rozdział pracy skupia się na charakterystyce działalności Światowej Organizacji Handlu w zakresie liberalizacji handlu światowego. Rozdział ten przybliża takie zagadnienia jak liberalizację handlu produktami rolniczymi, aspekty działań WTO związane z ochroną środowiska czy porozumienie w sprawie Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej. Nawiązano również do procedur rozstrzygania sporów w ramach Światowej Organizacji Handlu. Trzeci rozdział pracy skupia się na ochronie praw człowieka w systemie światowej organizacji handlu. Rozdział ten nawiązuje do takich zagadnień jak prawa człowieka związane z handlem międzynarodowym, przepisy WTO dotyczące praw człowieka i ich zastosowanie, czy zewnętrzne źródła prawa w światowej organizacji handlu. Nawiązano również do współpracy międzynarodowej i znaczenia systemu rozstrzygania sporów stosowanych przez Światową Organizację Handlu w ochronie praw człowieka.

Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Geneza, cele i struktura Światowej Organizacji Handlu
3. Działalność WTO na rzecz liberalizacji handlu światowego
4. Ochrona praw człowieka w systemie Światowej Organizacji Handlu
5. Zakończenie
6. Bibliografia