Interwencje humanitarne we współczesnych stosunkach międzynarodowych

Celem pracy jest omówienie interwencji humanitarnych we współczesnych stosunkach międzynarodowych.

Wraz z rozpadem bloku wschodniego i końcem zimnej wojny sytuacja międzynarodowa uległa zmianie. Zdezaktualizowały się dotychczas funkcjonujące mechanizmy pokojowej regulacji konfliktów, a społeczność międzynarodowa znalazła się w fazie przejściowej, określanej jako „porządek pozimnowojenny”. Upadek bipolarnego systemu, opartego na rywalizacji Wschodu z Zachodem, doprowadził do załamania się państwowości i wojen domowych w wielu krajach świata (np. Jugosławia). Doszło do zmiany jakościowej konfliktów międzynarodowych, które obecnie przybierają przede wszystkim charakter wewnętrzny i mogą prowadzić do rozpadu państw wielonarodowościowych. Nasileniu uległy konflikty o charakterze etnicznym bądź religijnym oraz spory odnoszące się do przebiegu granic. Wszystko to przyniosło masowe cierpienia ludności cywilnej, ludobójstwa, głód, falę uchodźców, nie wspominając już o takich skutkach, jak ekonomiczne czy ekologiczne .

Napięcia i brak stabilności w stosunkach międzypaństwowych, jak również pojawienie się nowych zagrożeń w postaci terroryzmu, zmuszają do odmiennego spojrzenia na dotychczasową koncepcję porządku między-narodowego. Zakaz użycia siły, hasła suwerenności, niezawisłości, odpowiedzialności państw bądź ich przywódców, jak też solidarności mają nadal ogromne znaczenie, ale należy je dostosować do nowej rzeczywistości. W świetle ekspansji terroryzmu i rosnącej liczby państw w stanie zamętu, jedną z najważniejszych kwestii staje się zasada zakazu użycia siły, będąca normą ius cogens prawa międzynarodowego. Przy jej rozpatrywaniu pojawia się konieczność uwzględnienia takich aspektów, jak samoobrona wyprzedzająca, interwencja humanitarna czy zbiorowe użycie siły na podstawie upoważnienia Rady Bezpieczeństwa czy też bez takiego upoważnienia. Równocześnie należy pamiętać, że społeczność międzynarodowa może zobowiązywać do działania, jeżeli naruszane są prawa człowieka. Tym samym pojawia się pytanie, czy państwa, działając indywidualnie bądź zbiorowo, mogą przeprowadzić akcję z użyciem siły podjętą w celu obrony praw osób znajdujących się na terenie suwerennego państwa .

Ewolucja praktyki ONZ wskazuje, że w pewnych szczególnych przypadkach wspólnota międzynarodowa może nabyć uprawnienie do interwencji dyplomatycznej bądź wojskowej w państwie źle traktującym swoich obywateli. Stanowi to jednocześnie ograniczenie zasady nieingerencji w sprawy wewnętrzne tego państwa. Tym samym mogą zostać wyłączone z kompetencji państwa sprawy dotyczące ochrony praw człowieka oraz prawa humanitarnego, stając się przedmiotem zainteresowania wspólnoty międzynarodowej. Pozwala to na ingerencję w celu przerwania naruszeń fundamentalnych praw człowieka, zwłaszcza gdy mają miejsce działania zmierzające do wyniszczenia całej lub części grupy narodowej, etnicznej czy rasowej, czyli zabijanie jej członków, zadawanie im ran fizycznych i psychicznych, zapobieganie narodzinom w jej ramach czy też przymusowe przenoszenie dzieci tej grupy do innej; gdy dochodzi do zmasowanych i systematycznych morderstw, eksterminacji, tortur, gwałtów, deportacji, a w końcu czystek etnicznych. Działań tego typu może dopuścić się rząd państwa nie przestrzegającego praw własnych obywateli, naruszenia takie mogą mieć miejsce w czasie trwania konfliktu wewnętrznego bądź wojny domowej, podczas których rząd nie ma możliwości zapewnienia ochrony ludności cywilnej, czy w sytuacji, kiedy kraj pogrąża się w anarchii. Tym samym państwo dopuszczające się okrucieństw i prześladowań własnych obywateli w ten sposób, że odbiera im ich fundamentalne prawa, wstrząsając sumieniem wspólnoty międzynarodowej, powinno liczyć się z interwencją podjętą nawet bez zgody rządu tego państwa .

Praca składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym z nich przedstawiona została ogólna charakterystyka interwencji humanitarnych. W rozdziale tym przybliżono definicję interwencji humanitarnej w stosunkach międzynarodowych oraz rys historyczny interwencji humanitarnych. Omówiono też interwencję humanitarną w międzynarodowym systemie praw człowieka.

Rozdział drugi zawiera charakterystykę przesłanek legalnej interwencji humanitarnej. W poszczególnych punktach omówiono: suwerenność państwa i zakaz interwencji w stosunkach międzynarodowych, interwencję humanitarną autoryzowaną przez Radę Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych, jak również interwencję humanitarną bez autoryzacji Rady Bezpieczeństwa.

W rozdziale trzecim omówiono najważniejsze aspekty poszczególnych interwencji humanitarnych w czasie świata bipolarnego, a mianowicie: interwencji w Kongo w 1964 r., interwencji na Dominikanie w 1965 r., interwencji w Bangladeszu w 1971 r., interwencji w Kambodży w 1978 r., interwencji w Ugandzie w 1979 r., interwencji w Republice Środkowej Afryki w 1979 r. oraz interwencji w Grenadzie w 1983 r.

Ostatni, czwarty rozdział pracy, poświęcony jest charakterystyce poszczególnych interwencjach humanitarnych po zakończeniu zimnej wojny. W rozdziale tym omówiono interwencję w Liberii w 1990 r., interwencję w Iraku w 1991 r., interwencję w Somalii w latach 1992-1993, interwencję w Jugosławii w latach 1991-1995, interwencję w Rwandzie w 1994 r., interwencję na Haiti w 1994 r., interwencję w Sierra Leone w 1998 r., interwencję w Timorze Wschodnim w 1999 r., interwencję w Liberii w 2003 r. oraz interwencję w Iraku w 2003 r.

Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Ogólna charakterystyka interwencji humanitarnych
3. Przesłanki legalnej interwencji humanitarnej
4. Charakterystyka interwencji humanitarnych w czasie świata bipolarnego
5. Interwencje humanitarne po zakończeniu zimnej wojny
6. Zakończenie
7. Bibliografia