Walka o granice Polski po 1918 roku

Granica z Litwą

Stosunki polsko-litewskie w okresie międzywojennym były napięte i pełne konfliktów. Z perspektywy Polski Litwa była postrzegana jako bratni naród, a ziemie litewskie traktowane były jako nieodłączna część Rzeczypospolitej. Jednak Litwini dążyli do zupełnego oddzielenia się od Polski i wyzwolenia się od jej wpływów, co prowadziło do różnic w planach terytorialnych i konfliktów.

Rząd polski podejmował próby ułożenia stosunków, jednak różnice w dążeniach obu stron oraz interwencje zewnętrzne (m.in. Niemiec) komplikowały sytuację. W wyniku zajęcia Wilna przez wojska polskie i utworzenia quasi-państwa, zwanego Litwą Środkową, konflikt zaostrzył się. Doprowadziło to do interwencji Ligi Narodów i zawarcia zawieszenia broni.

Mimo prób mediacji i zawartego rozejmu, konflikt pozostał nierozwiązany, a stosunki polsko-litewskie charakteryzowały się brakiem oficjalnych relacji i sporadycznymi starciami przez wiele lat. Ostatecznie kwestia Wilna pozostała nierozstrzygnięta, a relacje między obydwoma krajami były napięte i pełne wzajemnych nieufności.

Granica z Białorusią i Ukrainą

Sprawy białoruskie nie miały takiego samego znaczenia dla dyplomacji polskiej jak konflikt z Litwinami, głównie ze względu na słabość białoruskiego ruchu narodowego oraz brak rangi międzynarodowego problemu. Niemniej jednak Polska starała się wykorzystać polonofilskie grupy Białorusinów, podobnie jak Litwini wspierali antypolskie nastroje wśród białoruskich działaczy. W miejscach takich jak Grodno i Kowno Litwini angażowali się w działalność polityczną i propagandową na rzecz Białorusinów, choć jednocześnie niechętnie patrzyli na ewentualną federację z Polską.

Stosunki z Ukraińcami były złożone, a aspiracje terytorialne obu stron się wykluczały. Polska rościła pretensje do Galicji Wschodniej i części Wołynia, podczas gdy Ukraina do terenów na zachód od Sanu, Chełmszczyzny i Podlasia. Konflikt z Ukraińcami z Galicji oraz brak zgody na podział regionu na linii równowagi utrudniał rozmowy.

Działania dyplomacji polskiej skupiały się na inkorporacji całej Galicji Wschodniej, z pominięciem aspiracji federalistów. Polska usiłowała wzmocnić swoje stanowisko międzynarodowe i uzasadnić włączenie Galicji do Polski, oskarżając wojska austro-niemieckie o wsparcie dla Ukraińców. Próby zawarcia trwałego rozejmu były w interesie Polski, aby uniknąć podziału regionu, zwłaszcza w obliczu nacisków ze strony Ententy.

Granica z Rosją

Uregulowanie granicy polsko-rosyjskiej opóźniło się z powodu wojny domowej w Rosji i wojny polsko-bolszewickiej. Propozycje mediacji pokojowej oraz granicy wzdłuż Bugu i Sanu były składane przez dyplomatów państw trzecich, lecz zostały odrzucone przez rząd sowiecki. Ostatecznie granica została ustalona w Traktacie Ryskim z 18 marca 1921 roku, kończącym wojnę polsko-bolszewicką. Był to sukces polskiej dyplomacji, który zawierał wiele szczegółowych przepisów dotyczących opcji i repatriacji, uprawnień mniejszości narodowych oraz zwrotu dóbr kulturalnych. Traktat dotyczył także spraw ekonomicznych, wypłacając Polsce 30 mln rubli, zwrot majątku kolejowego i rzecznego oraz reewakuację mienia. Mimo obszerności dokumentu, nie przewidywał on sankcji, więc jego wykonanie zależało od dobrej woli obu stron.

Traktat ryski miał znaczenie dla całej Europy Środkowo-Wschodniej, jako ostatnie powojenne porozumienie traktatowe, kładące kres ognisku wojennemu w tej części kontynentu. Dla Polski oznaczał on zakończenie procesu wytyczania granic i otwarcie drogi dla pokojowego rozwoju, podobnie umożliwił Rosji Sowieckiej skoncentrowanie się na sprawach wewnętrznych i nowej polityce ekonomicznej po zakończeniu wojny.

Południowa granica Polski

Stosunki dyplomatyczne między Polską a Czechosłowacją były od samego początku trudne. Zatarg graniczny, popieranie Ukraińców przez Czechów oraz rywalizacja o wpływy w Europie Środkowo-Wschodniej stanowiły główne przyczyny konfliktu. Początkiem sporu był zatarg o Śląsk Cieszyński, który początkowo wydawał się być rozstrzygnięty na zasadzie etnograficznej. Jednak, brak sankcji ze strony rządu czechosłowackiego oraz ich atak na Cieszyn doprowadził do długotrwałego sporu. Rząd czechosłowacki był wspierany przez Ententę i cieszył się silnym poparciem ze strony francuskich finansowych kręgów.

Pomimo prób mediacji i bilateralnych rozmów, nie udało się osiągnąć porozumienia. W rezultacie Polska zrzekła się żądania plebiscytu na terenach spornych, a na konferencji w Spa przyznano Polsce część terytorium bielskiego, Frysztatu oraz wschodnią część Cieszyna, jednak większa część Spiszu i Orawy przypadła Czechosłowacji. Pomimo tego rozstrzygnięcia, niezadowolenie Polaków zamieszkujących te tereny miało istotny wpływ na dalsze relacje między państwami. W roku 1938 granica południowa Polski uległa dalszym zmianom wskutek zajęcia Zaolzia.

Granica z Niemcami

Granica Polski z Niemcami od początku stanowiła poważny punkt zapalny. Powstanie wielkopolskie, które wybuchło 27 grudnia 1918 r., przyniosło decydujące sukcesy polityczne i militarne, a rozejm w Trewirze z 16 lutego 1919 r. ustalił linię demarkacyjną. Traktat wersalski nie rozwiązał konfliktów, zwłaszcza w sprawie Prus Wschodnich i Wolnego Miasta Gdańska. Spory wokół Gdańska były brutalne, a traktat był krytykowany przez obie strony. Walka o Górny Śląsk trwała do jesieni 1921 r. i zakończyła się po trzech powstaniach. Plebiscyt, przeprowadzony 20 marca 1921 r., zakończył się przyznaniem Polsce 29% obszaru plebiscytowego.

Decyzje te wywołały niezadowolenie, dlatego podpisano konwencję genewską w 1922 r., gwarantującą równość praw dla obydwu narodowości. Górnośląska Komisja Mieszana i Górnośląski Trybunał Rozjemczy były organizacjami mającymi rozstrzygać spory. Jednakże, mimo tych działań, napięcie między Polakami a Niemcami nie ustępowało, a konflikty wynikały z różnic kulturowych i narodowościowych.