Europejski Trybunał Sprawiedliwości jako organ regulujący spory w ramach Unii Europejskiej

1. Od EWWiS do UE

Europejska Wspólnota Węgla i Stali była organizacją gospodarczą powstałą w 1952 roku, która zapoczątkowała integrację gospodarczą państw Europejskich. EWWiS tworzyły następujące państwa:

· Belgia;

· Francja;

· Holandia;

· Luksemburg;

· RFN;

· Włochy.

Konferencja w Messynie, która odbyła się w 1955 roku, jak również Raport Spaaka z 1956 roku, przyczyniły się do sygnowania w 1957 roku Traktatów Rzymskich przez państwa członkowskie EWWiS, które weszły w życie rok później. Traktaty te powoływały Europejską Wspólnotę Gospodarczą i EUROATOM. Ze względu na wysokie koszty utrzymania administracji wszystkich trzech organów w 1965 roku nastąpiło ich połączenie. EWWiS została zawarta na 50 lat i przestała istnieć w 2002 roku, a jej kompetencje zostały przejęte przez Wspólnotę Europejską.

2. Ramy instytucjonalne

Skład Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości stanowi 27 sędziów oraz 8 rzeczników generalnych. Wszyscy członkowie składu ETS powoływani są przez rządy państw członkowskich na drodze porozumienia. Kadencja sędziów oraz rzeczników trwa 6 lat, jednak co 3 lata odbywa się częściowe odwołanie składu sędziowskiego Także co 3 lata następuje częściowe odnowienie składu rzeczników generalnych. Istotny jest brak sprecyzowania narodowości sędziów oraz ich liczby odpowiadającej poszczególnym państwom członkowskim.

Członkowie ETS muszą spełniać określone warunki. Zarówno sędziowie, jak i rzecznicy są wybierani spośród osób, które dają gwarancję całkowitej niezależności. Muszą one posiadać w państwie członkowskim, z którego pochodzą kwalifikacje niezbędne dla kandydatów na stanowiska sędziowskie lub być uznanymi specjalistami w zakresie prawnym. Przed objęciem funkcji konieczne jest złożenie publicznej przysięgi. Dzięki temu następuje zobowiązanie wykonania swojej funkcji niezależnie, na podstawie posiadanej wiedzy i sumienia, jak również przy zachowaniu tajemnicy służnowej. Obowiązuje ich także zasada uniemożliwiająca łączenie stanowisk o podobnym zakresie.

3. Prawo wspólnotowe

Prawo wspólnotowe obowiązuje w krajach należących do Wspólnot Europejskich. Źródłem prawa wspólnotowego są traktaty, które tworzą Wspólnoty i modyfikują ich funkcjonowanie w zasadniczy sposób. Do dokumentów tych zaliczyć należy w szczególności:

· traktat paryski o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali;

· traktaty Rzymskie o utworzeniu Eurpejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej;

· traktat o Fuzji Organów;

· Jednolity Akt Europejski;

· traktat o Unii Europejskiej;

· traktat z Amsterdamu;

· umowy o przystąpieniu kolejnych krajów do pierwotnej „szóstki”.

Prawo to jest uzupełniane przez akty wydawane przez instytucje Wspólnot Europejskich, przyjmujących formę wiążących dokumentów, takich jak rozporządzenia, decyzje, zlecenia, opinie, umowy z państwami trzecimi, czego przykładem mogą być Układy Europejskie, czy konwencje z Lome. Do dokumentów tych zaliczyć można także porozumienia zawierane między państwami członkowskimi. Wszystkie dokumenty prawne Wspólnoty stanowią wykładnię postępowania państw członkowskich, a wszystkie starania związane z członkostwem związane są z jego przyjęciem przez nowe kraje kandydujące.

4. ETS podstawowe zagadnienia

Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości prowadzone jest w języku francuskim, który jest językiem roboczym Trybunału. Powód ma możliwość wybrania jednego z dziesięciu urzędowych języków Wspólnoty Europejskiej. W takim przypadku wybrany język będzie wykorzystywany do prowadzenia działań związanych z postępowaniem, przy przygotowaniu pism procesowych, jak również przy wydawaniu orzeczenia. W ramach części ustnej postępowania zapewnione jest także symultaniczne tłumaczenie postępowania na języki oficjalne Wspólnoty, jeśli są one inne, niż język postępowania. Orzeczenia prejudycjalne wydawane są zawsze w języku urzędowym państwa, którego prawodwastwa dotyczy określone orzeczenie.

Reprezentacja przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości jest obowiązkowa. Instytucje wspólnotowe najczęściej są reprezentowane przez członków ich biura prawnego. Państwa członkowskie w większości przypadków są reprezentowane przez funkcjonariuszy biura prawnego ministerstwa spraw zagranicznych. Osoby fizyczne lub prawne, które występują przed ETS muszą być reprezentowane przez adwokata, który jest wpisany na listę rady adwokackiej dowolnego kraju członkowskiego.

Postępowanie przed ETS jest bezpłatne, choć płatne mogą być niektóre wyjątkowe prace, takie jak tłumaczenia. Strona przegrana płaci honorarium adwokackie stronie przeciwnej, jak również kwoty należne świadkom i ekspertom Strony pomiędzy sobą precyzują wysokość kosztów procesowych. W sytuacji, gdy strony nie mogą uzyskać porozumienia w tej kwestii ETS na wniosek jednej ze stron może ustalić kto ponosi koszty.

Decyzje Europejskiego Trybunału Konstytucyjnego wydawane są jako wynik prowadzonego postępowania i mogą mieć formę postanowień albo orzeczeń. Postanowienia są dokumentami wydawanymi w sytuacjach pilnych, celem pouczenia, w kwestiach związanych z określeniem kosztów procesowych, jak i w innych zbliżonych kwestiach. Orzeczenia stanowią natomiast podstawową formę decyzji. Orzeczenie takie składa się z trzech części przedstawiających stan faktyczny sprawy, stan prawny oraz ostateczną decyzję ETS.

Sąd Pierwszej Instancji działa przy ETS i został powołany w 1988 roku. Działalność SPI jest regulowana przez Traktat o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej. SPI składa się z 15 członków, którzy są mianowani w wyniku wspólnego porozumienia przez rządy poszczególnych państw członkowskich. Kadencja członków SPI trwa 6 lat, a w trakcie pełnienia swojej funkcji mają te same obowiązki co członkowie ETS i mogą korzystać z tych samych gwarancji, przywilejów i korzyści.

SPI określa zasady postępowania w porozumieniu z Europejskim Trybunałem Konstytucyjnym. Zasady te muszą być jednomyślnie zatwierdzone przez Radę. Rodzaj spraw rozpatrywanych prze SPI określany jest przez Radę. Najczęściej rozstrzyga wybrane kategorie spraw w pierwszej instancji przy możliwości odwołania się do ETS. Oczywiście nie oznacza to, że jest to typowy sąd pierwszej instancji. W szczególności SPI rozstrzyga spory wynikłe między:

· wspólnotą i jej funkcjonariuszami, skargi osób fizycznych lub prawnych na decyzje, której są adresatami lub przeciw rozstrzygnięciom, które pomimo formy rozporządzenia lub decyzji, która skierowana jest do innej osoby dotyczy w sposób bezpośredni skarżącego;

· skargi osób fizycznych lub prawnych na zaniechanie wydania przez organy Wspólnoty aktu skierowanego do tej osoby;

· skargi związane z przestrzeganiem zasad konkurencji stosowanych w odniesieniu do przedsiębiorstw.

W 1993 roku Rada przekazała SPI wszystkie sprawy kierowane przez osoby fizyczne i prawne w oparciu o postanowienia traktatu. Umożliwiło to znaczne odciążenie ETS, a w wyniku tego również usprawnienie pracy wspólnotowego wymiaru sprawiedliwości.

Postępowanie przed SPI odbywa się w taki sam sposób, jak ma to miejsce przed ETS. Należy podkreślić, że jednoczesne funkcjonowanie dwóch sądów wymusza konieczność określenia ich wzajemnych kompetencji, szczególnie w kwestii ich kognicji.

5. Spory rozstrzygane w ETS

Europejski Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do prowadzenia działań kontrolnych w następujących kwestiach:

· legalności aktów prawa wspólnotowego;

· rozstrzygania spraw dotyczących określenia odpowiedzialności;

· wydawania orzeczeń mających charakter wstępny.

Najważniejszym traktatowym zadaniem ETS jest zagwarantowanie przestrzegania prawa przy wykładni i stosowaniu Traktatu dotyczącego utworzenia Wspólnoty Europejskiej. Dlatego też ETS podejmuje działania kontrolne związane z przestrzeganiem prawa przez instytucje. W odniesieniu do państw członkowskich ETS weryfikuje, czy realizują one zobowiązania o charakterze wspólnotowym. Celem wykorzystania przyznanych kompetencji sądowniczych ETS posiada możliwość wykorzystania zróżnicowanych środków prawnych i odwoławczych. Zgodnie z kryterium właściwości ETS rozstrzyganie poszczególnego rodzaju spraw odbywa się w drodze:

· orzeczeń związanych z kontrolą legalności aktów prawa wspólnotowego;

· orzeczeń o charakterze rozstrzygającym dotyczących kwestii związanych z odpowiedzialnością;

· orzeczeń wstępnych.

Możliwe jest wyszczególnienie następujących rodzajów postępowań, jakie odbywają się przed ETS:

· postępowania związane z nie wywiązywaniem się z obowiązków przez państwa członkowskie;

· postępowania o unieważnienie aktu wspólnotowego;

· postępowania związane z zaniechaniem wydania aktu prawnego;

· postępowania prejudycjalne, związane z wydaniem orzeczeń wstępnych;

· postępowania związane z naprawieniem szkody.

W przypadku Sądu Pierwszej Instancji działającym przy ETS zajmuje się on rostrzyganiem:

· sporów między instytucjami i ich funkcjonariuszami;

· spraw wszczętych przez osoby fizyczne oraz prawne celem unieważnienia aktu prawnego, albo stwierdzenia naruszenia zasad konkurencji;

· spraw związanych z odszkodowaniem wszczętym przez osoby fizyczne lub prawne z tytułu braku działania lub nieprawidłowej decyzji;

· stosowania środków represyjnych w odniesieniu do osób fizycznych oraz osób prawnych.

6. Sprawy polskie przed ETS

W 2007 roku Komisja Europejska rozpoczęła postępowanie przeciw niemal wszystkim nowym państwom członkowskim Unii Europejskiej, czego przyczyną było niewystarczające wdrożenie europejskiego prawa ochrony przyrody. Postępowanie to dotyczyło między innymi Polski, co związane było z nie stosowaniem się do postanowień Dyrektywy Ptasiej. Jest ona łącznie z Dyrektywą Siedliskową podstawowym narzędziem do zatrzymania spadku bioróżnorodności, który jest jednym z najważniejszych problemów ekologicznych XXI wieku.

Inną przyczyną rozpoczęcia postępowania przeciwko Polsce przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości było niedostosowanie polskiego systemu opodatkowania energii elektrycznej do przepisów wspólnotowych. Podatek miał być płacony przez dystrybutora, a nie producent, jak zakładają polskie regulacje prawne. Regulacje wspólnotowe zakładają naliczanie podatku akcyzowego od energii elektrycznej w chwili dostawy przez dystrybutora lub redystrybutora. Oni również powinni być obarczeni odpowiedzialnością i obowiązkiem zapłacenia podatku. Dla Polski wyznaczony został okres przejściowy na podjęcie działań związanych z dostosowaniem systemu opodatkowania energii elektrycznej do przepisów wspólnoty oraz przeniesienie obowiązku ponoszenia opłat z tytułu podatku z producenta na dystrybutora lub redystrybutora. Termin ten minął 1 stycznia 2006 roku, co oznacza, że Polska nie wywiązała się z obowiązków narzuconych przez dyrektywę w sprawie opodatkowania produktów energetycznych i energii elektrycznej, jak i Traktatu o przystąpieniu. Polska nie zmieniła przepisów nawet po przesłaniu przez Komisję opinii, która została dostarczona w marcu 2007 roku i jest drugim etapem postępowania w sprawach o naruszenie przepisów. Brak oczekiwanych zmian legislacyjnych skutkował skierowaniem przez Komisję sprawy do Trybunału Sprawiedliwości.

Inna sprawa przed Trybunałem Sprawiedliwości dotyczy zgodności z TWE nakładania podatku, jaki jest pobierany przy pierwszej rejestracji samochodów sprowadzanych do Polski z pozostałych państw Unii Europejskiej. Opinia rzecznika generalnego w tej sprawie proponuje stwierdzenie przez Trybunał, że podatek akcyzowy nałożony na wszystkie samochody osobowe w państwie członkowskim, tak nowe, jak i używane, bez znaczenia na kraj ich pochodzenia jest niezgodny z artykułem 90, akapitem pierwszym TWE, jeśli stawka podatku od używanych samochodów przywożonych z pozostałych państw członkowskich jest większa niż ułamek, który odpowiada rezydualnemu podatkowi, zawartemu w wartości podobnych samochodów używanych, na które podatek taki został nałożony w Polsce przed ich pierwszą rejestracją. Konsekwencją wyroku, który zapadł, zgodnego z taką opinią jest zakwestionowanie legalności przepisów polskich w zakresie wymiaru podatku. W wyniku takiej decyzji polski rząd musi zwrócić pobraną akcyzę, jeśli tylko osoby poszkodowane wystąpią z odpowiednimi wnioskami.

Inna sprawa przed ETS dotyczy prac budowlanych przy obwodnicach, które mają przebiegać przez ważne siedliska przyrodnicze w dolinie rzeki Rospudy oraz w Puszczy Knyszyńskiej, znajdujących się w północno-wschodniej Polsce. W lutym 2007 władze Polski zatwierdziły budowę i zezwoliły na rozpoczęcie prac budowlanych. Decyzja ta skutkowała przyspieszeniem rozpoczętego wcześniej postępowania prowadzonego przez Komisję Europejską, związanego z naruszeniem przepisów przez Polskę. Wcześniej Komisja kierowała informacje o możliwości naruszania przepisów unijnych przy podejmowaniu tej budowy, dlatego decyzja o rozpoczęciu budowy skutkowała skierowaniem przez Komisję Europejską sprawy do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Komisja zdecydowała również, że zwróci się do Trybunału z prośbą o wydanie nakazu wstrzymującego prace związane z realizację projektów budowlanych.

7. Zmiany w Traktacie Konstytucyjnym dotyczące ETS

Zmieniony traktat zakłada zmianę nazwy Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości na Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Najważniejsze zmiany zakładane w ramach projektu dotyczą:

· zmiany nazw organów sądowych, co między innymi związane jest z planowaną likwidacją systemu filarowego w poszczególnych krajach UE;

· rozszerzenia zakresu realizowanej przez Trybunał kontroli działalności organów unijnych, jak również powołanie tak zwanego komitetu konsultacyjnego, którego zadaniem byłoby opiniowanie kandydatów na sędziów i rzeczników generalnych;

· uzyskania przez Trybunał Sprawiedliwości na podstawie Konstytucji uprawnień związanych z orzecznictwem w zakresie uregulowań wynikających z Karty Praw Podstawowych, która to Karta została włączona do konstytucji.

Powstały w ten sposób Trybunał będzie obejmował TSUE (Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej), Sąd i sądy wyspecjalizowane. Najważniejszym zadaniem sądów w przyszłej Unii Europejskiej będzie zagwarantowanie przestrzegania prawa obowiązującego w Unii Europejskiej, jak również jednolitej wykładni i stosowania tegoż prawa.

Przewidywane jest rozszerzenie zakresu jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o kontrolowanie legalności aktów organów i jednostek organizacyjnych Unii, jeśli akty te zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Rozszerzenie to zakłada także rozpatrywanie skarg na bezczynność wymienionych organów. Zakładane jest wyłączenie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa spod jurysdykcji Trybunału. Przewidywana jest możliwość kontroli środków restrykcyjnych, które są stosowane w odniesieniu do osób fizycznych oraz prawnych, przyjętych przez Radę w oparciu o ogólne przepisy związane z działaniami zewnętrznymi Unii.

8. Podsumowanie

Europejski Trybunał Sprawiedliwości umożliwia jednolite stosowanie prawa wspólnotowego przez państwa członkowskie. Dlatego też jest organem niezależnym od rządów państw członkowskich, ponieważ ta niezależność formalna umożliwia ETS wypełnianie powierzonej mu roli. Pozostając niezależnym od organów administracyjnych ETS interpretuje prawo wspólnotowe, ale również kształtuje praktykę stosowania prawa. Rola ETS jako ostatecznej instytucji rozstrzygającej najbardziej ważne zagadnienia jest szczególnie ważna, a w pewnych sytuacjach kluczowa.