Dziedziczenie testamentowe

Pochodne nabycie praw i obowiązków może nastąpić w drodze: 1) sukcesji generalnej (uniwersalnej; nabycie pod tytułem ogólnym); 2) sukcesji syngularnej (nabycie pod tytułem szczególnym).

Nabycie prawa lub obowiązku pod tytułem szczególnym charakteryzuje się tym, iż ze zbywcy (poprzednika prawnego) przechodzi na nabywcę (następcę prawnego) jedno ściśle określone prawo lub obowiązek, ewentualnie kilka praw lub obowiązków – również zindywidualizowanych. Z kolei nabycie pod tytułem ogólnym występuje wówczas, gdy nabywca wchodzi w ogół praw i obowiązków innego podmiotu. Dla przejścia praw i obowiązków w taki sposób nie jest wymagane ich szczegółowe określenie. Wskutek zajścia zdarzenia, z którym ustawa łączy skutek w postaci sukcesji generalnej, następca prawny staje się - co do zasady - podmiotem tych praw i obowiązków, których podmiotem był jego poprzednik prawny w momencie zajścia określonego w ustawie zdarzenia .

Najbardziej typowym przykładem sukcesji uniwersalnej (generalnej) jest dziedziczenie. Pod tym pojęciem należy rozumieć przejście ogółu praw i obowiązków zmarłego na jedną lub kilka osób. Krąg takich osób wyznacza wola spadkodawcy (przy dziedziczeniu testamentowym) lub przepis ustawy (przy dziedziczeniu ustawowym). Zdarzeniem, z którym ustawa łączy takie przejście praw i obowiązków, jest śmierć osoby fizycznej .

W polskim systemie prawnym testament ma pierwszeństwo przed ustawą - tak można w skrócie przedstawić znaczenie czynności prawnej, w której osoba fizyczna określa losy swojego majątku na wypadek śmierci. Pierwszeństwo testamentu jako podstawy dziedziczenia sprawia, że w praktyce jest niezwykle istotne, aby czynność prawna dokonana przez spadkodawcę była ważna, a więc została dokonana w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami. Niezgodność z przepisami normującymi treść i formę testamentu, jak również inne przesłanki jego sporządzenia, prowadzić będzie do nieważności dokonanej czynności, w której rezultacie ostatnia wola testatora nie zostanie urzeczywistniona. Trzeba także mieć świadomość, że istotne znaczenie ma nie tylko przestrzeganie reguł ustawy, ale także właściwe sformułowanie treści testamentu. Jeśli bowiem dyspozycje spadkodawcy będą sformułowane w sposób niejasny, ich respektowanie może okazać się niemożliwe, pomimo że sam testament będzie ważny .

Celem niniejszej pracy jest analiza zagadnień związanym z dziedziczeniem testamentowym. W polskiej doktrynie problematyka ta nie jest zbyt często omawiana, choć testament coraz częściej staje się podstawą dziedziczenia.

Praca składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym rozdziale pracy przedstawiona została ogólna charakterystyka testamentu, omówiono ponadto najważniejsze jego funkcje. Rozdział drugi prezentuje kwestie związane z podmiotowymi przesłankami ważności testamentu. Przedstawiono tu zagadnienie zdolności testowania oraz woli testowania i granic tejże woli. Rozdział trzeci zawiera dokładną analizę form testamentu – zarówno testamentów zwykłych, jak i testamentów szczególnych. W czwartym, ostatnim rozdziale pracy, zawarte zostały rozważania na temat treści testamentu. Wyodrębniono tu kilka podstawowych kwestii: ustanowienie spadkobiercy, rozrządzenia testamentowe, zapis i polecenie.

Podstawę źródłową pracy stanowią monografie omawiające problematykę testamentów, podręczniki i komentarze do prawa spadkowego, artykuły opublikowane w periodykach prawniczych. Przy pisaniu pracy posługiwano się także orzecznictwem Sądu Najwyższego.