Dziedziczenie ustawowe

Celem pracy jest omówienie zagadnień dotyczących dziedziczenia ustawowego w polskim systemie prawnym.

Kwestie dotyczące dziedziczenia są związane z prawem spadkowym i pojęciem spadku. Pod pojęciem spadku należy rozumieć ogół praw i obowiązków przechodzących ze spadkodawcy na spadkobiercę lub kilku współspadkobierców. Definicja spadku możliwa jest do sformułowania na podstawie brzmienia art. 922 § 1 k.c.. Zgodnie z treścią tego przepisu, spadkiem jest ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego przechodzących z chwilą jego śmierci na określoną osobę lub określone osoby. Jednakże jest to definicja niepełna. Z brzmienia przytoczonego przepisu wynika, że na spadkobiercę przechodzą prawa i obowiązki, których podmiotem był spadkodawca, i które nie wygasły w chwili jego śmierci. Jednakże w skład spadku wchodzą także takie prawa i obowiązki, które nie istniały w chwili śmierci spadkodawcy, np. obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek czy wypełnienia zapisów i poleceń .

W doktrynie podkreśla się, że Kodeks cywilny w rzeczywistości nie określa pojęcia „spadek”, lecz jedynie wskazuje, jakie prawa i obowiązki wchodzą, a jakie nie wchodzą w jego skład. Zapisy art. 922 § 1 k.c. zawierają przy tym pozytywne określenie praw i obowiązków przechodzących na określone osoby, natomiast art. 922 § 2 k.c. wskazuje, co nie wchodzi w skład spadku. Pozwala to na sformułowanie czterech kryteriów, które stwarzają możliwość określenia, jakie prawa i obowiązki wchodzą w skład spadku. Do spadku wchodzą zatem następujące prawa i obowiązki: mające charakter cywilnoprawny, mające charakter majątkowy, nie związane z osobą zmarłego w sposób ścisły, nie przechodzące na określone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. W skład spadku wchodzą także takie prawa i obowiązki, które nie istniały w chwili śmierci spadkodawcy, np. obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek czy wypełnienia zapisów i poleceń .

Warto podkreślić, że podstawową formą nabycia spadku jest dziedziczenie testamentowe. Zgodnie z treścią art. 959 k.c. spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób. Powołanie spadkobiercy testamentowego wyłącza dziedziczenie ustawowe w odniesieniu do całości lub części spadku (art. 926 § 2 i 3 k.c.). Natomiast omawiane w niniejszej pracy nabycie spadku w drodze dziedziczenia ustawowego następuje dopiero wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu wyłączającego lub modyfikującego reguły ustawowe albo też, gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. Dziedziczenie ustawowe co do części spadku ma natomiast miejsce, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku nie chce lub nie może być spadkobiercą .

Praca podzielona została na cztery rozdziały. W rozdziale pierwszym omówiono ogólne pojęcia związane z dziedziczeniem, a mianowicie: pojęcie dziedziczenia, podmiotowe prawo do dziedziczenia, konstytucyjną ochronę prawa do dziedziczenia.

Rozdział drugi przybliża kwestie związane ze zdolnością do dziedziczenia. Zaprezentowano tu takie zagadnienia, jak: pojęcie zdolności do dziedziczenia, kategorie podmiotów zdolnych do dziedziczenia, niegodność dziedziczenia oraz zrzeczenie się dziedziczenia.

Rozdział trzeci omawia porządek dziedziczenia ustawowego. Po analizie zagadnienia dotyczącego kręgu spadkobierców, przedstawiono reguły dotyczące dziedziczenia spadkobierców grupy pierwszej, dziedziczenia spadkobierców grupy drugiej, dziedziczenia gminy i Skarbu Państwa oraz ustawowego dziedziczenia gospodarstwa rolnego i wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej.

Natomiast w czwartym, ostatnim rozdziale pracy, zawarte zostały rozważania na temat nabycia spadku w drodze dziedziczenia ustawowego. Rozdział ten porusza takie zagadnienia, jak: oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, otwarcie i nabycie spadku, sądowe stwierdzenie nabycia spadku, notarialne poświadczenie dziedziczenia, zmiana prawomocnego postanowienia sądu lub aktu poświadczenia dziedziczenia.