Migracje ludności - aspekt prawny

Wprowadzenie do zagadnień migracji ludności

Analiza zagadnień migracji ludności ma charakter inderdyscyplinarny. Migracje stanowią bowiem obszar analizy różnych dziedzin nauki, takich jak: ekonomia, socjologia, psychologia, politologia, demografia, historia, czy prawo. Nauki ekonomiczne prowadzą analizy migracji ludności ze względu na ich częsty charakter zarobkowy i jej wpływ na sytuację ekonomiczną migrantów, a także na sytuację gospodarczą regionów, których dotyczy. Socjologowie z kolei badają migracje ludności ze względu na ich kontekst społeczny i masowy charakter, a także w kontekście ich wpływu na powstawanie struktur społecznych. Psychologowie przejawiają zainteresowanie migracjami ludności z powodu procesu decyzyjnego, który do niej prowadzi, ale również z perspektywy określonych przemian w psychice i świadomości migrantów. Politolodzy interesują się migracjami z powodu nieodłącznie towarzyszącemu im przekraczaniu granic międzynarodowych czy regionalnych, co wymusza konieczność dostosowania polityki danego państwa czy regionu do skali zjawiska migracji ludności. Z perspektywy nauk historycznych zainteresowanie wynika z faktu, że przemieszczanie się ludności występowało zawsze i miało znaczący wpływ na kształtowanie obrazu świata. Demografia bada aspekt migracji ludności jako znaczącego czynnika wpływającego na strukturę ludności i jej rozmieszczenie przestrzenne.

Tak zróżnicowane powody skłaniające badaczy do zajęcia się tematyką migracji skutkuje pojawieniem się różnych definicji zjawiska migracji ludności i samego migranta. Również ze względu na wielowymiarową specyfikę zjawiska migracji konieczne jest prowadzenie badań interdyscyplinarnych, a sprecyzowanie czym jest migracja ludności i kim jest migrant nie jest zadaniem łatwym.

Nie bez znaczenia jest również fakt, że migracje ludności analizowane są tak w ujęciu globalnym, jak i międzynarodowym, krajowym czy wreszcie regionalnym. Zróżnicowane poziomy analizy wraz z dużą ilością powiązanych aspektów nawarstwiają trudności w przyjęciu uniwersalnych definicji. Uwzględniając szereg istotnych czynników takich jak czas, różnice kulturowe, czy lokalizacja, stworzenie jednej spójnej i uniwersalnej definicji może okazać się niemożliwe, między innymi ze względu na następujące aspekty:

• Różnice między migracjami czasowymi i stałymi
• Różnice między migracjami na małe i duże odległości, czy takimi, które są aktywnościami powtarzającymi się
• Różnice w migracjach jednostek i grup wraz z ich kulturowymi aspektami
• Różnice w kontakcie związków i relacji, które mogą być tak zerwane wskutek migracji, ale i nawiązane

Definicja migracji ludności

Najprostsza definicja migracji ludności zakłada, że jest to przemieszczanie się mieszkańców danego kraju lub regionu. To proste podejście często było rozbudowywane i uszczegóławiane. Literatura przedmiotu oferuje definicje bardzo ogólne, do których zaliczyć można definicję R.P. Shawa, który zakłada, że migracje ludności to przenoszenie się ludzi na dłuższy okres czasu i znaczące odległości. Możliwe jest także odwołanie się do definicji szczegółowych, jak ta zaproponowana przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ), w której migracja zagraniczna postrzegana jest jako zmiana kraju miejsca zamieszkania.

Często w literaturze przedmiotu dominuje pogląd, że definicja zaproponowana przez R.P. Shawa jest zbyt mało dokładna, przez co jej przydatność w analizach zjawiska migracji ludności jest niewielka. Podstawową przyczyną powstania różnych definicji zjawiska migracji ludności jest różne rozumienie pojęcia przemieszczania ludności, a w szczególności dwóch wymiarów z nim związanych, czyli odległości w ujęciu geograficznym, a także długoś okresu pozostawania w nowym miejscu. Warto również pamiętać o tym, że migracje zawsze mogą być rozpatrywane dwojako – w kontekście miejsca początkowego migracji i w kontekście jej miejsca docelowego.

Rodzaje migracji ludności

Podobnie jak w przypadku samej definicji migracji ludności, nie mniejsze wątpliwości związane są z ujednoliceniem rodzajów migracji. Literatura przedmiotu obfituje w zróżnicowane podejścia do tego zagadnienia, jednak najczęściej spotyka się kryteria podziału oparte o obszar migracji ludności, długość trwania pobytu, jego charakter, przyczyny i motyw pobytu.

W kontekście obszaru migracji możliwe jest wyszczególnienie migracji wewnętrznych i zewnętrznych, które różnią się faktem przekroczenia granicy terytorialnej w ujęciu administracyjnym, np. miasta, powiatu, województwa, czy kraju. Migracje wewnętrzne są więc związane z przemieszczaniem się osób w ramach konkretnego obszaru, podczas gdy migracje zewnętrzne to przemieszczenia poza określony obszar. Migracje, w których dochodzi do przekroczenia granic administracyjnych państwa nazywane są najczęściej migracjami zagranicznymi. Migracje zagraniczne definiowane są przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) jako „przemieszczenia ludności związane ze zmianą kraju zamieszkania”.

W odniesieniu do kolejnego kryterium, którym jest długość trwania pobytu, rozumiana również jako czas nieobecności w miejscu pobytu stałego, GUS dzieli migracje na krótkookresowe i długookresowe. Pierwsza z tych kategorii zakłada okres pobytu od 1 do 3 miesięcy, druga z kolei zakłada pobyt przez minimum 12 miesięcy.

Rodzaje migracji ludności wyszczególnione zgodnie z kryterium przyczyn dzielą się najczęściej na następujące:

• Polityczno – militarne
• Ekonomiczne
• Idelogiczno-ustrojowe
• Religijne
• Klimatyczne (ekologiczne)
• Rasowe

Zawartość pracy

Celem niniejszej pracy jest dokonanie analizy zagadnień związanych z migracjami ludności w rozumieniu administracyjno-prawnym. W pracy przyjęto tezę, zgodnie z którą polskie prawo związane z migracjami ludności jest zgodne z odpowiednimi regulacjami zawartymi w prawie międzynarodowym. Praca wykorzystuje metodę analizy literatury przedmioty wraz z analizą treści aktów prawnych – tak prawa polskiego, jak i prawa międzynarodowego.

Pierwszy rozdział pracy obejmuje wprowadzenie do zagadnień migracji, przybliżono definicję migracji ludności, w szczególności migracji międzynarodowych. Opisano formy i rodzaje migracji, a także skutki migracji ekonomicznych mających charakter międzynarodowy.

Rozdział drugi przybliża zagadnienia migracji ludności w kontekście regulacji prawa międzynarodowego. W szczególności odniesiono się do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Konwencji Genewskiej w zakresie statusu uchodźców, Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a także regulacji prawnych Unii Europejskiej.

Ostatni rozdział pracy skupia się na problematyce migracji ludności w odniesieniu do prawa polskiego. W szczególności poruszono aspekty źródeł prawa, prawo azylu w polskim prawie, a także nawiązano do statusu uchodźcy w polskim prawie.

Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Wprowadzenie do problematyki migracji
3. Problematyka migracji ludności w świetle międzynarodowych dokumentów prawnych
4. Zagadnienie migracji ludności w świetle wewnętrznego prawa polskiego
5. Zakończenie
6. Bibliografia